صید ماهی سرسوسماری پوزه دراز در تالاب زریبار

در فروردین ماه امسال زمانی که تعدادی از ماهی گیران روستاهای اطراف تالاب زریبار برای صید ماهی به محوطه های کم عمق در ضلع جنوب شرقی  تالاب می روند یک از صیادان گونه ای صید می کند که پوزه دراز آن و دندان های تیزش سبب جلب توجه صیادان می شود چرا که تاکنون همچین گونه ای مشاهده و صید نشده است. متاسفانه گونه ی نادر به دلیل شکار با نیزه سه پر و عدم نگهداری صحیح بعد از چند ساعت تلف می شود. بعد از بررسی های و مشاهده تصاویر گونه های مختلف توسط تیم پرنده نگری زریبار معلوم می شود که گونه صید شده ماهی سر سوسماری پوزه دراز با نام علمی Lepisosteus osseus می باشد. که صید آن در تالاب زریبار سبب شگفتی و جای سوال برای دوست داران محیط زیست شده بود .

وقتیکه شما به این ماهی نگاه می کنید یک پوزه بزرگ می بینید که دو برابر بزرگتر از سر ماهی و نازک است. بدنی استوانه ایی شکل که پوشیده شده از پولک های لوزی شکلی، که بصورت یک زره تمام بدن ماهی را پوشانده است . ماهی بالغ دارای یک رنگ کرم با خال های بزرگ تیره که از سر تا دم ماهی کشیده شده است . این نقاط بزرگ در باله ها هم وجود دارد . ماهیان جوان نیز از نظر رنگ یکی هستند . ولی دارای یک خط موازی در پشت پهلو ها هستند. این ماهی دندان های بسیار زیادی دارد و از لحاظ ظاهری تقریبا شبیه یک تمساح است. این دندان ها نشاندهنده خوی درندگی آن است . این ماهی از ماهیان ماقبل تاریخ است.  فسیل های یافت شده در آفریقا، آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی قدمت حضور ماهی های سرسوسماری بر روی کره زمین را از صد میلیون سال پیش ثبت کرده اند. این ماهی برخی از صفات اجدادی خود را همچون توانائی تنفس هوا، فلس های لوزوجه و دم چنگالی خود را حفظ نموده اند و به همین دلیل برخی محققان آن را فسیل زنده می خوانند، اگرچه برخی صفات تکاملی همچون پوزه دراز و آرایش متفاوت دندان ها را نیز کسب کرده اند.

این گونه در سواحل شرقی آمریکای شمالی و مرکزی در دریاچه های آب شیرین یافت می شود. سر سوسماری پوزه دراز غالبا در آب های شیرین زندگی می کند، اگرچه برخی از ماهی های سرسوسماری توانائی زندگی تا شوری  ppt 31 را نیز دارند. بخش های صخره ائی و نواحی با پوشش گسترده گیاهان دریائی زیستگاه های مطلوب این ماهیان را در دریاچه های آب شیرین شکل می دهند.سرسوسماری پوزه دراز از گونه های گوشتخوار به شمار می رود. سایر ماهی های دریاچه از شکارهای سرسوسماری پوزه دراز به شمار می روند که معمولا به شکار در شب تمایل دارند. این ماهی ها، سرسوسماری های نابالغ و کوچک تر را نیز شکار می کنند. سرسوسماری پوزه دراز که به واسطه پوزه بسیار دراز خود از سایر گونه های سرسوسماری ها به سادگی قابل شناسائی می باشد، منبع غذائی اصلی بومیان اولیه آمریکا را شکل می داده است.سرسوسماری های پوزه دراز نر در سه تا چهار سالگی و سرسوسماری های ماده در شش سالگی بالغ می شوند. تخم های این ماهی برای مهره داران خشکی زی به شدت سمی است، اما سایر ماهی ها توانائی تحمل میزان سم موجود در تخم ها را دارند.سرسوسماری پوزه دراز به طور معمول ۱۵ تا ۲۰ سال زیست می کنند اگرچه تا ۳۹ سال نیز ثبت گردیده است. این ماهی ها به طور میانگین ۰٫۷۱ تا ۱٫۲ متر طول با ۲۵ کیلوگرم وزن دارند. ماده ها از نظر طول، وزن و طول باله ها بزرگتر از نرها هستند.

ین گونه در تالاب زریبار به عنوان یک گونه غیر بومی و مهاجم محسوب می شود. این گونه شکارچی بوده و مهمترین منبع تغذیه آن ماهیان تالاب است. از طرفی می تواند پرندگان آبزی تالاب را نیز شکار کند و شکار جوجه این پرندگان برای او کاری بسیار راحت تر است و جمعیت زادآور پرندگان تالاب را تحت تاثیر خود قرار می دهد. البته لازم به ذکر است که تالاب زریبار به دلیل انجام ندادن مطالعات کارشناسی و رهاسازی گونه های غیربومی به صورت گسترده در قالب شرکت ها، اشخاص، تعاونی صیادان، جهاد کشاورزی و عدم نظارت ارگان های مرتبط بیش از ۱۰ سالی است که گونه های بومی آن مشاهده نشده است. گونه های غیر بومی با تنگ کردن عرصه بر ماهیان بومی و گاها خوردن تخم های ماهیان بومی در رقابت با گونه های بومی آنان را حذف و خود یکه تاز زیستگاه های آبی زریبار شدند. از مهمترین گونه های بومی که روزی در تالاب زریبار بودند می توان به سیاه ماهی خالدار، ماهی کولی، ماهی گامبوزیا، عروس ماهی اشاره کرد. دلیل دیگر بر نابودی ماهیان بومی برهم زدن تعادل زیستگاه ماهیان بومی با بستن سد که سبب تغییر دما، PH، کاهش تراکم گونه و قطع شدن ارتباط پایین دست و بالادست سد شد.در ایران افرادی که به ماهیان آکواریومی علاقمندند ماهی سر سوسماری پوزه دراز را در آکواریوم های بزرگ و همراه با پوشش گیاهی زیاد نگهداری می کنند. البته افراد کمی قادر به نگهداری این ماهی در آکواریوم هستند. شاید یکی از دلایل این موضوع رشد بیش از اندازه ی این ماهی باشد. این ماهی جهنده ی خوبی است و در صورتی که اندازه ی بزرگی داشته باشد قطعا” به درپوش آکواریوم صدمه وارد می نماید.

مشاهده این گونه در تالاب زریبار فقط یک دلیل دارد و آن رهاسازی ماهی توسط شخصی است که این ماهی را در اکواریوم داشته و قادر به نگهداری آن نبوده است مهمترین اقدام برای جلوگیری از این عمل آگاه سازی اذهان عمومی نسبت به نادرست بودن این عمل می باشد. رهاسازی گونه های ماهی های قرمز هم متاسفانه در تالاب زریبار توسط شهروندان صورت می گیرد که این نوع ماهی ها هم سبب تخریب زیستگاه سایر ماهی های وارداتی می شود. مطمئنا اگر توجیه صحیح نسبت به این قضیه در بطن جامعه و مسئولین و ارگان های مرتبط انجام پذیرد، دیگر شاهد این اتفاقات ناگوار برای محیط زیست و تهدید گونه های بومی کشور نخواهیم بود.

 تهیه و تنظیم : تیم پرنده نگری زریبار