مقدمه
در توسعه شهری مسئولان امر باید زیرساخت‌ها را همگام با رشد جمعیت، توسعه داده و مهندسی مجدد نمایند. دورنمایی از شهر ترسیم و مطابق با آن زیرساخت‌ها را ارتقا دهند. از جمله این زیرساخت‌ها در حوزه آب، تأمین و تضمین آب ساکنین در بلند مدت با تصفیه آب پشت سدها می‌باشد. این مهم در بلند مدت محقق نمی‌شود مگر با احداث تصفیه‌خانه آب شرب مطابق با استانداردهای جهانی و همچنین توسعه و بازسازی و به‌سازی تاسیسات، خط و شبکه آب و استانداردسازی آن‌ها.
تصفیه‌خانه اضطرار مریوان
تصفیه‌خانه آب شرب متعارف و مطابق با استانداردهای جهانی«آب را طی فرایندی چند مرحله‌ای از هرنوع آلودگی شیمیایی و میکروبی عاری نموده و بسته به نوع مصرف شرب، کشاورزی، صنعتی و… آماده مصرف می‌نماید»[۱]. اما آنچه در سال ۱۴۰۰ در شهرستان مریوان بنا به اخبار درج شده در رسانه‌ها شاهد آن بودیم افتتاح تصفیه‌خانه آب، شرایط اضطرار بوده است. ایده این تصفیه‌خانه ابتدا بنا به در خواست جمعی از اهالی تازه‌آباد، شهرک کوثر و… به جهت مصرف مشخص با دبی۱۰۰ لیتر بر ثانیه استارت خورد. مدتی بعد هم بدون کوچکترین توجه به سلامت افراد و توجیه علمی و عملی، دبی استحصال را به ۲۵۰ لیتر بر ثانیه ارتقا داده و با وصل آن به شبکه شهری عملاً استارت پروژه‌ای فاقد هرگونه توجیه بهداشتی و فنی را زده و تأمین آب قسمت اعظمی از شهر اعم از؛ حسن‌آبله، تازه‌آباد، شهرک زیبا، شهرک کوثر، بهاران و موسک یک و دو و … از این محل تأمین کرده و ساکنین این محلات را با مشکلات جدی روبه‌رو نموده به طوری که ساکنین این محلات بسته به فصول سال و شرایط جوی شاهد آلایندگی در سطحی هستند که نیازی به آرمایشگاه نبوده به طوری‌که در بازه زمانی خاص شاهد طعم و بوی بد آب و بعضاً در بازه زمانی دیگر بسته به شرایط جوی و افزایش روان آب‌های آلوده به انواع پساب‌های حیوانی و انسانی آلوده به انواع سموم حشره‌کش‌ها و شوینده بوده که با ازدیاد منگنز آب رنگ آن به گلبهی تغییر داده که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده می‌باشد.
هدررفت آب، مشکلی اصلی و مضاعف
با احتساب استانداردهای موجود و تعمیم آن‌ها می‌توان تصویری تقریباً تحلیلی از هدررفت آب شهرستان مریوان ارائه نمود. حجم آب استحصالی از چاه‌های آب این شهرستان تا سال ۱۴۰۰ بدون اعمال جیره‌بندی، جوابگوی نیاز این شهرستان بوده منتها با افت ناچیز آب چاه‌های موجود و رشد تقریبا سه الی چهار هزار مشترک، می‌بایست یک رابطه منطقی بین آب مصرفی و حجم آب استحصالی وجود داشته باشد.
فرض می‌گیریم حجم آب برداشتی از چاه‌های موجود تقریبا ۶۰۰ لیتر بر ثانیه باشد. اگر تعداد مشترکین را تقریبا ۵۴ هزار اشتراک در نظر بگیریم. استاندار جهانی «متوسط مصرف روزانه هر فرد را ۱۵۰ لیتر»[۲] اعمال کنیم با احتساب پرت ۳۵% هم (پرت استاندارد جهانی ۱۵%)، فقط آب استحصالی از چاه‌ها به تنهایی می‌بایست به‌راحتی جوابگوی نیاز ساکنین این شهرستان نه تنها در سال جاری بلکه در سال‌های آینده هم باشد اما حالا با افزایش ۲۵۰ لیتر بر ثانیه آب سد نیز نه تنها مشکل کمبود آب حل نشده بلکه هنوز هم شاهد کمبود آب در اکثر محلات هستیم. آمارها حکایت از پرت فاحش بالای ۶۰% می‌باشد که این خود می‌تواند ناشی از کهنه و فرسوده‌بودن شبکه و خطوط انتقال و تاسیسات موجود باشد. همچنین است کمبود منبع به جهت ذخیره‌سازی آب مازاد استحصالی که به صورت سریز هدر می‌رود.
منشأ و منابع آلوده‌کننده آب سد
منشأ آلوده‌کننده را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
- منابع با منشأ انسانی: وجود بیش از ۱۳روستا، خانه‌باغ، رستوران، پاسگاه و در بالادست سد کهپساب‌های آن‌ها بدون هیچ‌گونه سیستم تصفیه فاضلابی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به کاسه سد می‌ریزد.
- منابع با منشأ کشاورزی: وجود مزارع و خانه‌باغ‌های بی‌شمار در بالادست از جمله مزارع توت‌فرنگی، گوجه فرنگی، تنباکو و… که بیشتر به شیوه مکانیزه کشاورزی نموده و سالانه حجم قابل ملاحظه‌ای انواع سموم و کود کشاورزی استفاده می‌کنند و با اولین بارندگی باقیمانده تمام این سموم و کودها مستقیما به کاسه سد می‌ریزند.
- منابع آلودگی با منشأ محیطی: شغل غالب روستاهای بالادست دامداری بوده و این خود منشأ تولید فضولات بسیار زیاد حیوانی آلوده به انواع سموم بسیار قوی و خطرناک با حجم عظیمی در آبراهه‌ها رها شده و با اولین بارندگی مستقیماً وارد کاسه سد می‌شوند و همچنین است انواع آلودگی‌های (روغن‌ریزی، سایدگی لاستیک‌ها و…) ناشی ازجاده چند ده کیلومتری مریوان سقز.
- منابع آلودگی با منشأ طبیعی: با توجه به توپوگرافی حوزه آبریز سد از لحاظ جنس خاک، پوشش جنگلی و گیاهی هر سال در فصول بارندگی شاهد ورود صدها تن گل‌ولای و شاخ‌وبرگ درختان و گیاهان به همراه هدایت آب‌های سطحی به داخل سد بوده که خود انباشته‌شدن رسوبات و ته‌نشینی آن در مخازن سد می‌شود.
منابع تجدیدکننده آلودگی آب شرب
به علت عدم وجود حوضچه آبگیر، آبگیری مستقیم از کاسه سد انجام شده و این خود فرایند آبگیری را با چالشی جدی و بدون حل در شرایط فعلی روبه‌رو می‌کند. به طوری که اگر آبگیری در عمق شش متری آب انجام شود، باعث افزایش شدید دیاتومه آب و نتیجتاً باعث ایجاد بو و مزه بسیار بد آب می‌شود. اگر در عمق پاین‌تر( بیست متر)ی، آبگیری انجام شود، باعث افزایش بسیار زیاد منگنز آب شده به طوری که رنگ آب به گلبهی تغییر پیدا می‌کند. از طرف دیگر به علت بالابودن اسید هیومیک آب، فرایند کلرزنی نیز با چالش بسیار جدی روبرو شده بطوریکه ترکیب این مواد با کلر باعث ایجاد تری‌هالومتان‌ها شده که به شدت مضر و سرطان‌زابودن آن به اثبات رسیده است و اثرات تخریبی بسیار زیادی بر سلامت افراد و محیط دارند.
راهکارهای کاهش آلودگی آب سد
- احداث سبتیک به جهت تصفیه فاضلاب برای روستاهای بالادست سد.
- ملزم نمودن دهیاران به جهت احداث جایگاه جمع‌آوری فضولات حیوانی به صورتی که این فضولات با روان‌آب‌ها وارد کاسه سد نشود.
- تشویق و آموزش کشاورزان به کاشت محصولات ارگانیک و استفاده از فضولات جمع‌آوری شده به جای استفاد از کودهای شیمیایی.
راهکارهای اجرایی به جهت رفع کمبود آب
راهکارها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- راهکارهای کوتاه‌مدت
- راهکارهای میان‌مدت
- راهکارهای بلندمدت
راهکارهای کوتاه‌مدت در حذف آب سد از مدار تولید:
- واردمدارکردن چهار چاه آماده بهره‌برداری، چاه‌های جایگزین به جهت تقویت شبکه توزیع.
- تعویض خط و شبکه آب و همچنین تاسیساتفرسوده و قدیمی که یکی از عامل‌های اصلی هدررفت آب می‌باشند.
- افزایش اکیپ اتفاقات به جهت تسریع در رفع شکستگی‌ها به جهت کاهش هدررفت ناشی از تاخیر رفع شکستگی‌ها.
- مدیریت مصرف شبکه توزیع آب.
- کنترل و مدیریت صحیح مصرف از طریق تعویض کنتورهای فرسوده و جمع‌آوری انشعابات غیرمجاز.
- الزام مراکز عمومی (مدارس، ادرات، بیمارستان‌ها، مراکز نظامی، رستوران‌ها و…) به استفاده از شیرآلات فشارشکن و کم مصرف.
- فرهنگ‌سازی و آگاهی‌دادن عمومی در زمینه بحران آب.
راهکارهای میان‌مدت:
- استفاده از پتانسیل آب کانی‌تال در حد فاصل روستای بندول که حدوداً در ۳۰ کیلومتری شهر مریوان و در ارتفاع ۱۰۰۰ متری سطح دریاواقع شده و تاییدیه‌های آزمایشگاهی مبنی بر سلامت شیمیایی و میکروبی را دارد و مهم‌تر از هر چیز دبی قابل ملاحظه ۶۰۰ لیتر بر ثانیه آن می‌باشد. صد البته ملاحظات زیست محیطی در انتقال این آب باید مد نظر قرار گیرد.
- احداث منبع ذخیره آب در حد فاصل روستای لنج‌آباد به جهت ذخیره آب این مناطق و همچنین تأمین فشار شبکه.
راهکارهای بلند مدت:
رایزنی در سطوح بالا و درخواست بودجه به جهت تأمین مالی هزینه احداث تصفیه‌خانه که به شدت هزینه‌بر می‌باشد.
نتیجه‌گیری
در این شهرستان فعلا تاکیداً، فعلاً، مشکل کمبود آب نداریم. آنچه هست و محرز می‌باشد، مشکل پرت یا هدررفت آب است. آمارها حاکی از آن است اگر بتوانیم پرت آب موجود بالای (۵۵%) را به «استاندار جهانی (۱۵%) »[۳]یا حتی نصف پرت موجود (۳۰%) کاهش دهیم، برای بازه زمانی چند ساله مشکل نداریم که این خود می‌تواند فرصت زمانی مناسبی باشد تا بتوانیم با خیال راحت نسبت به پیگیری راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت بپردازیم.
✍️ حسین سجادی
منابع
- مریم سرخوش و دکتر محمد رضا زارع(۱۳۹۵)؛ مروری جامع بر تصفیه آب آشامیدنی، انتشارات علمی سنا
- صادق یونسلو(۱۳۹۱)؛ بهینه‌سازی مصرف آب، انتشارات پژواک فرهنگ
- سید محسن ساداتیان آبکنار(۱۳۹۱)؛ دستیا، انتشارات مکث نظر
ثبت دیدگاه