فصل زیبای سرمستی وحوش از جمله “کل و بز کوهی” فرا می رسد و هنگام آن است که به احترام طبیعت و جشن حیات در دل زیستگاههای کوردستان و بویژه اورامان، اسلحه ها را غلاف کنیم و زیبایی طبیعت را به نظاره بنشینیم. اواخر پاییز و اوایل زمستان که می شود وحوش، بویژه کل و بز کوهی را می توان دید که در فصل سرمستی، بی محابا از زیستگاههای خود بیرون آمده و بی پروا حتی تا نزدیکی روستاها و جاده ها نیز به پیش می آیند. این فصل را می توان فصل زیبایی حیات وحش نامید، فصلی که باید به احترام طبیعت ایستاد و شکار را به فراموشی سپرد. فصلی که طبیعت و حیات وحش زیبایی های خود را به نمایش می گذارد. متاسفانه در این فصل سال در برخی مناطق افراد نامسئول هر کدام که اسلحه ای در اختیار دارد برای شکار عازم کوهستان و زیستگاه وحوش از جمله “کل و بزکوهی” می شوند. این در حالی است که باید همه شرایط برای جفت گیری این گونه های منحصر به فرد فراهم شود././
با توجه به وجود طبیعت بکر و حیات وحش دیدنی اورامانات و وجود حیوانات زیبا و دوستداشتنی در کوهستانهای بکر و مرتفع اورامان همچنین نزدیک شدن به فصل تولید مثل کل و بز و لزوم توجه مردم عزیز کردستان و اورامان به مبارزه با شکارچیان سودجو و منفعت طلب امیدواریم با کمک دوستداران محیط زیست و محیطبانان زحمتکش نگذاریم این حیوانات دوستداشتنی که متاسفانه در این فصل (کله هرز) از طرف شکارچیان سود جو مورد حمله و شکار قرار می گیرند کشتار شوند. امید است با آگاهی بیشتر در مورد این حیوانات زیبا و بینظیر مصممتر از همیشه به یاری طبیعت و محیط زیست زیبایمان بشتابیم.
نام علمی : Capra aegagrus نام انگلیسی: Wild Goat نام کوردی: که‌ڵ و بزنه کێوی فارسی:پازن، بزکوهی. لری: ساو‍ِرین
مشخصات: در کل و بزها، نرها که کل نامیده می‌شوند شاخ‌های بنلد و شمشیر مانندی دارند (بلندترین شاخ مربوط به پناهگاه حیات‌وحش بیستون است که ۱۵۲ سانتی‌متر طول دارد و رکورد جهان محسوب می‌شود). بر روی شاخ‌ها گره‌هایی وجود دارد که مشخص کننده رشد سالیانه و سن حیوان است. شاخ بزها نسبت به شاخ کل‌ها بسیار کوتاه‌تر است. رشد شاخ در سال‌های اولیه زیاد است ولی معمولاً از حدود هفت سالگی به بعد کم می‌شود. در فصل زمستان رشد شاخ‌ها تقریباً متوقف می‌گردد ولی گره‌ها رشد می‌کنند و بزرگ می‌شوند. رنگ موها در بزها و کل‌های جوان قهوه‌ای متمایل به خاکستری و درکل‌های مسن به خصوص در فصل زمستان نخودی رنگ است. کل‌های بالغ ریش بلند و سیاهی دارند و بر روی پشت و شانه آنها نوار تیره‌ای وجود دارد که در ناحیه سینه پهن شده و به صورت طوق در می‌آید. رنگ موهای جلوی دست‌ها و پاها و موهای دم سیاه رنگ است. همچنین در جلوی دست‌ها ناحیه بدون مو و پینه مانندی وجود دارد. کوتاه بودن دست و پا، سنگین بودن قسمت جلویی بدن و ساختمان خاص سم‌ها، آنها را قادر ساخته که به آسانی در شیب‌های تند مناطق صخره‌ای تردد نمایند
اندازه‌ها: طول سر و تنه ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر، دم ۱۲ تا ۱۷ سانتی‌متر، ارتفاع ۶۵ تا۹۰ سانتی‌متر، وزن ۳۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم.
زیستگاه: رشته کوه‌های البرز و زاگروس و مناطق صخره‌ای واقع در جنگل‌های خزر و ارتفاعات صخره‌ای.
عادات: روزگرد است، ولی گاهی شب‌ها نیز به چرا می‌رود. به صورت اجتماعی زندگی می‌کند. معمولاً بزها، بزغاله‌ها و کل‌های جوان با هم و جدا از دسته کل‌های مسن زندگی می‌کنند. گاهی اوقات کل‌های پیر از گله جدا شده، در سوراخ‌ها و صخره‌های صعبالعبور ساکن می‌شوند که اصطلاحاً به آنها «کل خوس» می‌گویند. در پاییز، که فصل جفتگیری است، گله‌های کل و بز با هم مخلوط می‌شوند. این حیوانات در موقع احساس خطر صدای سرفه مانندی شبیه «پیرک» می‌دهند ولی صدای اصلی آنها شبیه بع‌بع بز است. در شکمبه برخی از آنها گلوله کوچکی از جنس پوست و مو وجود دارد که به آن «پادزهر» می‌گویند و برای آن ارزش دارویی قائل هستند.حس پویایی، شنوایی، و بینایی قوی است. وابستگی شدیدی به مناطق صخره‌ای صعبالعبور دارند. هیچ حیوانی قادر به تعقیب و گرفتن آنها در مناطق صخره‌ای نیست. در فصل پاییز به خوبی چرا نموده و چاق می‌شوند. برخی از کل و بزها در فصل زمستان جا‌به‌جاهای کوتاهی از ارتفاعات به مناطق پایین‌تر دارند ولی برخی دیگر تمام زمستان را در ارتفاعات برف‌گیر باقی می‌مانند. و حتی گاهی هم به ارتفاعات بالاتر می‌روند جایی که به علت وزش شدید باد برف وجود ندارد و گیاهان قابل دسترس می‌باشند.
غذا: از علوفه، بوته‌ها و سرشاخه درختان تغذیه می‌کند. معمولاً صبح زود و اوایل غروب در مجاور صخره‌ها به چرا می‌پردازد. برای استفاده از برگ درختان روی دو پا می‌ایستد، گاهی نیز از طریق شاخه‌های خمیده مجاور سطح زمین به بالای درخت می‌رود. در فصل تابستان در مناطق گرم و خشک تقریباً همه روزه آب می‌نوشند ولی در برخی مناطق مرتفع کوهستانی فاقد منابع آب نیز مشاهده می‌شوند. کلوبزها معمولاً در اوایل صح جراکنان به سوی آبشخورها که ممکن است فاصله زیادی تا چراگاه و محل استراحت حیوان داشته باشد حرکت کرده و پس از نوشیدن آب مراجعت می‌کنند.
تولیدمثل: درمناطق گرمسیر اوایل پاییز و در مناطق سردسیر اواخر پاییز جفتگیری شروع می‌شود که با شاخ زدن کل‌ها به بوته‌هایی نظیر گون همراه است. در این فصل بوی مخصوصی از غدد واقع در قسمت زیرین ته دم نرها ترشح می‌شود.
جفتگیری: در فصل جفتگیری(25 آبان تا 25 آذر) بین نرها جدال‌های سختی در می‌گیرد. نرهای قوی‌تر که شاخ بلندتری دارند حرمسرایی (متشکل از پنج تا ۱۵ ماده) تشکیل می‌دهند، کل‌ها با ژست‌های مختلف و نشان دادن شاخ‌ها سعی می‌کنند رقیب را مرعوب کنند، گاهی اوقات طرفین با بلند شدن روی پاها و در حال آمدن به پایین شاخ‌ها را محکم به هم می‌کوبند. در مواردی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از بزها به دلایل مختلف از جمله کم‌بودن تعداد کل‌ها، آبستن نمی‌شوند. مدت آبستنی حدود ۱۶۰ روز است. در موقع زایمان، بزها به مناطق امن می‌روند. یک و اغلب دو و به ندرت سه بچه می‌زایند. در این زمان معمولاً تعداد زیادی لاشخور برای خوردن بقایای زایمان نظیر جفت بر بالای سر بزها پرواز می‌کنند بچه‌ها بعد از یکی دو روز قادر به تعقیب مادر خود در صخره‌ها هستند. تا پنج ماهگی شیر می‌خورند و در حدود یک و نیم سالگی بالغ می‌شوند. طول عمر حدود ۱۵ سال است. کلوبزها یکی از اجداد بزهای اهلی هستند و قادرند با هم جفتگیری و تولیدمثل کنند.
ضعیت فعلی: دشمن اصلی کل و بز انسان است اما دشمن طبیعی آن پلنگ، گرگ و به تازگی یوز است. بچه‌ها ممکن است توسط کفتار، روباه و عقاب شکار شوند. گاهی اوقات عقاب طلایی به بزغاله‌ها حمله می‌کند و آنها را از صخره‌ها به پایین می‌اندازد در بسیاری از مناطق بزغاله‌های تازه متولد شده توسط مردم گرفته می‌شوند. تا اوایل دهه ۱۳۶۰ دسته‌های بزرگی از این حیوان در اکثر مناطق کوهستانی اورامان مشاهده می‌شد ولی به علت شکار بی رویه، کشتار بی محابا، استفاده از سلاح‌های ساچمه‌زنی و جنگی و تله‌گذاری در اطراف چشمه‌ها، در سال‌های اخیر جمعیت آن در اکثر زیستگاههای کشور به شدت روبه کاهش گذاشته و در بسیاری از مناطق غرب ایران که هزاران رأس کل‌و‌بز مشاهده می‌شد نسل آن منقرض شده و یا در شرف انقراض قرار گرفته است.
گرد آوری: امین عزیزی
ثبت دیدگاه