گردآورنده : سید سیوان امینی
دوزیستان گروهی از مهرهداران هستند که بیش از ۳۰۰ میلیون سال است در این کره‌ی خاکی زیست مینمایند و تا به امروز ۶۳47 گونه از آنها توسط
جانورشناسان توصیف شدهاند. تحقیقات اخیر نشان داده که در حدود یک سوم این جانوران در معرض تهدید انقراض قرار گرفتهاند چنانکه تاکنون ۱۶۸ گونه منقرض شدهاند. بیشترین تنوع گونهای این دسته از جانوران را میتوان در مناطق حارهای مشاهده نمود. در این میان کشور برزیل با ۸۱۱ گونه توصیف شده بیشترین گونههای این جانوران در جهان را به خود اختصاص دادهاست.
فون دوزیستان ایران عمدتا در استانهای شمال و شمالغربی کشور که بیشترین بارندگی و آب های جاری را دارند، حضور یافته‍اند. تقریبا در مناطق مختلف جغرافیایی ایران یک یا چند گونه حضور دارد. براساس منابع علمی تعداد گونههای شناسائی شده‌ی دوزیستان ایران 20تا22 گونه است که با افزایش بحران آب و تخریب زیستگاههایشان متاسفانه یک چهارم آنها در خطر انقراض هستند.
به دليل موقعيت جغرافيايي و قرارگرفتن بخشهایی از استان کردستان در رشتهکوه زاگرس، وجود انواع زیستگاه در کنار منابع آبی نسبتا خوب استان کردستان از تنوع زیستی مناسبی برخوردار است. طبق آخرین مطالعات انجام شده شش گونه دوزیست در استان گزارش شدهاست.
دوزیستان استان کردستان شامل دو گونه سمندر کردستانی(سمندر كوهستاني خال زرد و سمندر آتشین)، يك گونه قورباغه درختي، دو گونه قورباغه معمولي(قورباغه راه راه و قورباغه مردابي) و يك گونه وزغ به نام وزغ سبز میباشد. لازم به ذکر است در دوزیستان ایران خانواده سمندرها دارای بیشترین محدویت پراکنش است. سمندرها در کل ایران دارای 7 گونه است که متاسفانه از این تعداد 5 گونهاش در فهرست جانوران آسیب پذیر اتحادیه‌ی جهانی حفاظت (IUCN) قرار گرفته است. هر دو سمندر کردستان در این فهرست قرار گرفتهاند. بنابراین مطالعه و تحقیق در رابطه با دوزیستان در کشور و بویژه استان کردستان و تلاش برای حفظ گونههای بومی امری ضروری است.
گروهی از دوزیستان که پس از بلوغ و ترک محیط آب، دم خود را حفظ میکنند سمندر میگویند. طول دست و پا در سمندرهای کردستان یکسان بوده و دارای پوستی مرطوب و نرم هستند. مشخصه‌ی ظاهری سمندرهای کردستان وجود لکههای زردرنگروشن بر روی زمینه‌ی پوست مشکی و اغلب دارای 4 انگشت در پاهای جلویی و 5 انگشت در پاهای عقبی هستند.
بطور یقین جمعيت و فراواني گونههاي دوزیستان استان، به ویژه گونههای سمندرکردستانی در دهه اخیر با اوج گرفتن بحران آب و عدم مدیریت آب به شدت كاهش يافتهاست. به دلیل کمبود مطالعات در ابعاد مختلف به ویژه اکولوژیکی، زیستگاهی و جمعیت موثر دارای خلاء اطلاعاتی هستیم، خوشبختانه با همت اعضای تیم پرنده نگری انجمن سبز چیا امسال چند زیستگاه فعال از سمندرهای کردستان شناسایی شد و با توجه به اهمیت موضوع و اینکه این گونهها در خطر انقراض جهانی هستند، انجمن سبز چیا با دعوت از مسئولین استانی (آقای دکتر احسنی، آقای مهندس عامریفر و آقای مهندس ویسی)، مسئولین شهرستانی ( آقای مهندس زری و آقای مهندس قادری ریاست محترم اداره محفاظت محیطزیست شهرستان مریوان و سروآباد)، خانم دکتر غفاری از دانشگاه کردستان و آقای مهندس صفایی از موسسه خزندهشناسان پارس با میزبانی اداره حفاظت محیطزیست شهرستان سروآباددر تاریخ چهارم شهریورماه سال جاری نشستی تحت عنوان حفاظت از سمندرهای کردستان برگزار کرد که در نشست تصمیمات خوبی در راستای حفاظت از سمندرهای کردستان گرفته شد که از مهمترین آنها میتوان به شناسایی زیستگاههای سمندر، آموزش جوامع محلی، احیای زیستگاههای آسیبپذیر اشاره کرد.
هرچند تاکنون مطالعات لازم و موردنیاز برروی سمندرهای کردستان صورت نگرفتهاست اما زیستگاه سمندرهای کردستان بسیار محدود بوده و از پراکنش زیستگاهی کمی برخوردار است. در آبهایی که دمای آن بین8 تا۱۲درجه سانتیگراد و با پوشش گیاهی مناسب است زندگی میکنند. سمندرهای کردستان در کنار چشمهها و جویبارهای با پوشش گیاهی و سایهدار زیست می‌کند. زیستگاهها معمولا با توپوگرافی اختلاف سطح و دارای آبشارهای کوچک و صخرهای است و معمولا بیشتر در اوایل صبح و یا در طول شب برای تغذیه از لانه خود خارج میشوند. از آنجا که مرحله اول زندگیشان با آبشش است لازم است که در درون آب باشند و کمتر از آب خارج میشوند بنابراین وجود زیستگاه آبی در این مرحله بسیار ضروری است و در حال حاضر برخی از زیستگاهها به دلیل از دسترس خارج شدن اندک آب باقی مانده در زیستگاه به وسیله لولههای آب باغداران و کشاورزان لاروهای سمندر با مشکل کمآبی مواجه هستند و متاسفانه بقای سمندر و بسیاری از موجودات دیگر به خطر افتادهاست. در این مورد لازم است آموزشهای لازم به بهرهبردان از منابع آبی داده شود چراکه این آب متعلق به تنها انسان نیست و جانوران دیگر حق استفاده از این منابع آبی را نیز دارند.
وجود سمندر در هر زیستگاه آبی مشخصه‌ی عدمآلودگی و پاکی این آب است، حضور دو گونه سمندر در آبهای جاری کردستان نشانگر سلامت و پاکی آبهای این مرز و بوم است. در هنگام بررسی زیستگاهها این مهم همیشه مشاهده شدهاست.
متاسفانه گونههای سمندر کردستان به دلایل مختلف در خطر انقراض هستند از مهمترین عوامل تهدید میتوان به خشکسالی و کم آبی، از دسترس خارجکردن مقدار آب باقیمانده در فصل تابستان با لولهگذاری دهنه‌ی چشمهها، تخریب زیستگاهها، شکار شدن و خرید و فروش، خلاء اطلاعاتی و کمبود مطالعات لازم در ابعاد مختلف، ورودشان به داخل لولههایی که برای برداشت آبهای جاری استفاده میشود، برداشتن از زیستگاه برای پایاننامهها و مطالعات دانشجویی، کشتن آنها به شکل تفریحی توسط کودکان، ورود فاضلابهای روستایی و سموم و کود شیمیایی به زیستگاهها، ریختن اشغال و ظروف پلاستیکی به زیستگاه این جانور و عوامل دیگر درون زیستگاهی که نیازمند مطالعات علمی است. حال با این اوضاع و عوامل تهدید و خطر انقراضی که وجود دارد این سوال پیش میآید که چگونه میتوان در راستای احیای سمندرها و زیستگاه هایشان قدم برداریم؟
متاسفانه هيچ‌گونه آمار و اطلاعاتی از جمعیت یا جمعیتهای سمندرهای کردستان در دست نیست. اما با مشارکت گروههای تاثیرگذار در امر حفاظت بدون شک میتوان اقدامات خوبی برای حمایت از سمندرهای کردستان انجام داد، از گروههای تاثیر گذار می توان به جوامع محلی به عنوان کسانی که بیشترین برخورد با زیستگاه جانور دارند، انجمنهای زیستمحیطی و مردمی و دوست داران طبیعت که با انتقال دانش زیستمحیطی خود باعث افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت قضیه میشوند، ماموستایان آئینی و معلمان در مساجد و مدارس، پرسنل نیروهای انتظامی و خطوط بینراهی برای مقابله با سودجویان، رسانههای جمعی با مطالب و فیلمهای آموزشی و سازمان حفاظت محیطزیست که مدیریت مطلوب با کمک گروها و جوامع تاثیرگذار را برعهده دارد، اشاره نمود.
لازم به ذکر است کنوانسیون منع تجارت گونههای گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض(CTTES) خرید و فروش سمندرهای کردستان را در ایران و سایر کشورهای جهان از سال 2010 ممنوع اعلام کردهاست. همچنین اتحادیه‌ی بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN)سمندر کوهستانی کردستان (خال زرد) را در آستانه انقراض (CR) و سمندر آتشین را در شرف تهدید (NT) معرفی کردهاست، و از آنجاکه جزو گونههای اندمیک و اختصاصی مناطق کوهستانی کردستان میباشد، نیازمند است که زیستگاههایشان تحت حفاظت قرار بگیرد و از این دو گونه‌ی زیبا که به شکلی نماد حیاتوحش کردستان هستند حمایت ویژه شود.
این مطلب در شماره یک ماهنامه چیا به چاپ رسیده است.
ثبت دیدگاه