ضرورت حفظ تنوع زیستی 
حیدر روحی
دانشجوی کارشناسی ارشد محیطزیست
تنوع زيستي به مطالعه گوناگوني ساختار جمعيتی، الگوهاي فراواني و پراكنش گياهان و جانوران كه مفهوم آن با آميختگي و تركيب گونه ها قرين است پرداخته و به‌عنوان شاخصي براي مقايسه وضعيت اكولوژيك اكوسيستمها به‌کار رفته ميشود. با توجه به اهميت منابع طبيعي در حفظ اكوسيستم طبيعي و بقاي بشر، حفظ اين منابع و جلوگيري از تخريب آنها ضروري خواهد بود. تنوع درون‌گونه‌ای و بین‌گونه‌ای از ذخاير مهم تنوع زيستي و منشأ مهم گونهزايي به شمار ميروند. بنابراين، تعيين آنها در راستاي شناخت تنوع زيستي حائز اهميت است، تنوع زیستی با نیازهاي انسان درآمیخته است و بدون تنوع زیستی ادامه حیات میسر نیست به همین دلیل حفاظت از تنوع زیستی میتواند به‌عنوان عاملی برای بقای بشر مطرح شود، محیطزیست هم در سطح منطقهای و هم در سطح جهانی در معرض تهدیدهاي فراوان است، تهدیدهایی که اگر آنها را جدی نگیریم میتواند زندگی بشر را در همهی ابعاد تحت تأثیر خود قرار دهد. انسان با محیطزیست خود در ارتباط متقابل است، بدين معني كه از یک‌سو، ادامه حيات انسان مستلزم بهرهمندي از منابع و موهبتهاي محیطزیست است و از سوي ديگر، سبك و نحوه زندگي انسان نيز بر محیطزیست او تأثير می‌گذارد. اين ارتباط متقابل ميتواند سازنده يا مخرّب باشد. دخالت‌های بيرويه و نسنجيدهی بشر نظم حاكم بر اكوسيستمها را مختل كرده است. تخريب طبيعت براي پاسخگويي به حرص پایان‌ناپذیر و عطش سیر ناشدنی مصرف، پسماندها و ضايعاتي بر طبيعت تحميل ميكند كه بیش‌ازحد تحمل و ظرفيت آن است. اگرچه طبيعت در درون خود آنتروپيهاي منفي ايجاد می‌کند تا با اخلالگرانِ در آن مبارزه کند، فشار تخريب و سرعت و عمق تخریب به حدي است كه طبیعت قادر به ترمیم و بازسازی نیست و نظام برنامه‌ریزی‌شده‌ی طبيعت از پاسخگويي به آن عاجز ميماند. رفتارهاي بشر اغلب، با اصول پايداري در تناقضاند. ادامه اين رفتارها آثار ناخواستهی فراواني را بر اكوسيستمها وارد ميكند و زندگی نسلهاي فردا را به مخاطره مياندازد. در اين زمينه لازم است سیاست‌های راهبردي چندمنظوره‌ای اتخاذ شوند تا با اجراي آنها از انهدام طبيعت جلوگيري شود و از طريق نيروهاي كمكي و تزريق نيروي محركهی موردنیاز، طبيعت احيا و بازسازي شود.
تسخیر زمین با دستکاری در اکوسیستمهای طبیعی
حفظ تنوع زيستي يكي از مؤلفه‌های اصلي رسيدن به توسعهی پايدار و ضامن بقای بشر ميباشد، زیگونگی به بررسی گوناگونی حیات در سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم میپردازد. گونههای کمیاب و در معرض خطر انقراض معمولاً به دلیل اینکه گسترهی جغرافیایی کمی دارند و یا دارای تعدادی کم در گستردهای بزرگ میباشند به‌شدت در معرض خطرند، توجه به نیازها و شرایط فیزیکی و زیستی این گونهها و تدابیر حفاظتی همهجانبه میتواند بقای آنها را در درازمدت تضمین کند. بشر از زمانی که به تکنولوژی دست پیدا کرد همواره برای دستیابی به رفاه و آرامش بیشتر درصدد تسخیر زمین بوده و با دستکاری در اکوسیستمهای طبیعی نظم و آرامش زمین را بر هم زده است، نتیجهی این کار همواره تخریب و نابودی زیستگاههای حیات‌وحش بوده است.
تنوع زيستي بالاتر نشان‌دهنده‌ی پايداري بيشتر
تنوع زيستي، يا گوناگوني زیست‌شناختی، تركيبي از اشكال مختلف و متنوع جوامع گياهي و جانوري در کره زمين را شامل می‌شود. تنوع زيستي به مطالعه گوناگوني، ساختار جمعيتي و الگوهاي فراواني و پراكنش گياهان و جانوران كه مفهوم آن با آميختگي و تركيب گونهها قرين است پرداخته و به‌عنوان شاخصي براي مقايسه وضعيت اكولوژيك اكوسيستمها به‌کاررفته ميشود (حسيني، ۱۳۸۰) و هدف از آن رسيدن به كميتي واحد براي سهولت مقايسه و ارزيابي جوامع و اكوسيستمها است. آنچه امروزه بر اهميت روزافزون تنوع زیستی ميافزايد نقش آن در حفظ ثبات اكوسيستمهاست، زيرا حضور گونههاي بيشتر در يك منطقه، ساختار پيچيدهتري به اكوسيستمهاي طبيعي خواهد داد و درنتیجه اين اكوسيستمها در پاسخ به تغييرات توانايي بيشتري داشته و باثبات‌تر هستند. تنوع زيستي بالاتر اكوسيستمها نشان‌دهنده‌ی پايداري بيشتر آن اکوسیستم‌هاست.(Jenkins and parker) ۱۹۹۸
بدون تنوع زیستی ادامه حیات میسر نیست
تنوع زيستي هر كشور ذخيرهاي ارزشمند و درعین‌حال آسيبپذير است. گردآوري، شناسايي و مطالعهي نمونههاي زيستي ازجمله‌ی نخستين گامها در راستاي حفاظت و بهرهبرداري دانشورانه از تنوع زيستي است. آگاهي از تنوع زيستي و توانايي شناسايي جانداران كه جزئي از آن است كالاهايي جهاني هستند، يعني سودهاي برآمده از اين دانش به همهي كشورهاي جهان می‌رسد، بهرهاي كه هيچ كشوري به‌تنهایی نميتواند به آن دست يابد.
تنوع زیستی با نیازهاي انسان درآمیخته است و بدون تنوع زیستی ادامه حیات میسر نیست به همین دلیل حفاظت از تنوع زیستی میتواند به‌عنوان عنصري از امنیت ملی کشورها مطرح شود. محیطزیست در سطح جهانی و ملی در معرض تهدیدهاي جدي است. فهرست این تهدیدها از گرم شدن اقلیم زمین تا از دست رفتن تنوع زیستی زی‌گونگیو انواع آلودگیها، بس دراز است و تکرار آنها نیز چنانچه با برنامهي اقدام و پشتوانهي عملی همراه نباشد از اهمیت و حساسیت آن میکاهد. باید در پی یافتن علل این تهدیدها برآمد و براي کاستن یا محو هر یکدست به عمل زد.
زماني كه ما یک‌گونه را از بين ميبريم، درواقع، محصول ميليونها سال زمان و صرف انرژي كه منجر به تكامل آن‌گونه شده است را از بين برده‌ایم.
انسان تنها جزئي از محیطزیست است
فلسفه كلي حاکم بر حفاظت منابع طبيعي مشتمل بر الف (حفاظت كيفيت محیطزیست به‌منظور رفع نيازهاي انسان و توجه به ارزشهاي ديگر آن مانند زيبايي و تفريح و ب) توجه به استفاده مداوم از گياهان و جانوران و مواد از راه برداشت متوازن تا تجديد حيات يا بقاي درازمدت آنها امکان‌پذیر باشد.
انسان فقط در صورتي ميتواند ازلحاظ تأمين نيازمنديهاي دائمی خود از منابع طبيعي مطمئن گردد كه تعداد جمعيت و ميزان تقاضاهاي خود را در سطح متعادلي نگاه دارد تا گردش مواد در موجود زنده و خاك به همان سرعتي باشد كه مورداستفاده قرار ميگيرد. انسان، جزئي از محیطزیست است و مانند همه جانداران بيوسفر به هوا، آب، خاك و ديگر جانداران نياز دارد. تخريب هر يك از اين اجزا بر تمامي طبيعت اثر خواهد گذاشت زيرا بقاي هوا، آب، خاك و جانداران چنان به يكديگر وابسته است كه اگر يكي از اين اجزا غیرقابل استفاده شود، تمامي بيوسفر به نابودي كشانده خواهد شد. در حال حاضر كه، براثر رشد اقتصادي و ازدياد جمعيت روزبه‌روز بر ميزان مصرف و احتياجات انسان افزوده می‌شود، حفاظت از منابع طبيعي اهميت حياتي دارد.
راهکارهایی جهت کاهش نابودي تنوع زیستی
* همسو کردن حفاظت از تنوع زیستی و بهرهبَرداري از منابع طبیعی و توسعهی پایدار با فعالیت بخشهاي مختلف ازجمله کشاورزي، جنگلداری و تالابها.
* ایجاد ارتباط و هماهنگی بین تنوع زیستی با فعالیتهاي انسانی.
* ترویج و آموزش فرهنگ زیستمحیطی در مدارس از طریق کارشناسان محیطزیست.
* گسترش تسهیلات کنترل و نظارت در مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیطزیست.
* بررسی زیستمحیطی فعالیتهای انسانی در جهت بهرهبرداری از منابع طبیعی توسط کارشناسان و ارائه راهکارهاي مدیریت زیستمحیطی و ارائه روشهاي زیستمحیطی.
* ایجاد فرهنگ زیستمحیطی جهت رفع مشکل آلودگیهاي ناشی از عملکرد انسانها در بخشهای مختلف
این مطلب در شمارە ۶ (۱۵فروردین ۱۳۹۵) ماهنامە چیا بە چاپ رسیدە است.
ثبت دیدگاه