معرفی حیات‌وحش 
حیدر ویسی – کارشناس محیط‌زیست
گوسفند وحشی (قوچ و میش) یا مه‌ڕه‌کێوی
گوسفند وحشی که به نر آن قوچ و به ماده آن میش گفته می‌شود نشخوارکننده‌ای است با جثه نسبتاً بزرگ که در نرها شاخ ضخیم و زیاد رشد کرده است. شکل شاخ در قوچ‌های مناطق مختلف ایران متفاوت است؛ و از خمیده به‌طرف پشت و بالای گردن (گوسفند ارمنی) تا پیچیده در پهلوی صورت با نوک در امتداد جلو و بالا (گوسفند اوریال) و اشکال بین این دو نوع تغییر می‌کند. شاخ به‌طورکلی در قاعده خیلی ضخیم با مقطع کم‌وبیش مثلثی است.
ماده‌ها معمولاً فاقد شاخ یا شاخ کوچکی دارند.
به‌طورکلی به‌جز در مناطق شرق ایران که قوچ‌های اوریال خالص و غرب ایران که قوچ‌های ارمنی خالص زندگی می‌کنند، در بسیاری از دیگر مناطق کشور، قوچ و میش‌ها ازنظر فرم شاخ، اندازه، جثه، رنگ و حتی تعداد کروموزوم‌ها با یکدیگر متفاوت هستند.
گونه گوسفند وحشی که در زیستگاه‌های استان کردستان پراکنش دارد قوچ و میش ارمنی بانام علمی Ovis orientalis gmelini است که دارای 54 کروموزوم است؛ و قوچ و میش اوریال بانام علمی Ovis orientalis arkali است با 58 کروموزوم در شرق کشور پراکنش دارد. در بسیاری از دیگر مناطق کشور، قوچ و میش‌ها ازنظر فرم شاخ، اندازه جثه، رنگ و حتی تعداد کروموزوم با یکدیگر متفاوت هستند.
مشخصات قوچ و میش ارمنی:
در این قوچ شاخ‌ها از قوچ اوریال کوتاه‌تر است (طول بلندترین شاخ که مربوط به آذربایجان غربی است و رکورد محسوب می‌گردد 89 سانتی‌متر است.) خمیدگی شاخ‌ها به‌طرف بالای گردن است. ماده‌ها یا فاقد شاخ یا شاخ کوچکی دارند.
موهای بدن نسبتاً کوتاه و بیشتر به رنگ قرمز زرد با نوک سیاه‌اند رنگ زیر بدن به سفید است.
در زیر گردن و سینه، مانند قوچ اوریال موهای بلند سفید وجود ندارد، ولی بجای آن موهای زبر و کوتاه، به رنگ قهوه‌ای تا سیاه از زیر گردن تا سینه روئیده‌اند که در فصل زمستان کاملاً مشخص است. قوچ‌های ارمنی در ناحیه کمر لکه سفید وزینی شکلی دارند.
اندازه‌ها:
طول سروتنه حدود 140 سانتی‌متر، ارتفاع 80 سانتی‌متر، وزن 20 تا 65 کیلوگرم است.
زیستگاه:
تپه‌ماهورها و دامنه کوهستان‌ها در ارتفاعات پایین‌تر دیده می‌شود و اغلب در صبح و عصر چرا می‌کند و ساعات گرم روز را در پناه سنگ‌ها و بوته‌ها و سایه صخره‌ها استراحت می‌کند. به‌طور دسته‌جمعی زندگی می‌کند و گله‌های تشکیل می‌دهد که ممکن است بیش از 50 رأس باشد. نرهای بالغ و گله‌های جداگانه‌ای تشکیل می‌دهند. در فصل جفت‌گیری میان نرها زدوخورد شدیدی صورت می‌گیرد و نر قوی حرم‌سرا تشکیل داده و با چند ماده جفت‌گیری می‌کند. جفت‌گیری معمولاً در اواخر پاییز و بیست‌تا سی روز ادامه دارد. آبستنی حدود پنج ماه ونیم است. هر باریک یا دو بچه و آگاهی سه یا چهارقلو می‌زایند. بره‌ها پس از یکی دو روز به دنبال مادر دیده می‌شوند. حدود چهار ماه شیر می‌خورند؛ و در یک ونیم سالگی بالغ می‌شوند. طول عمر در اسارت حدود 14 سال است.
وضعیت فعلی:
دشمن طبیعی قوچ و میش، گرگ، پلنگ، یوز و سگ‌های اهلی است. در سال‌های اخیر به دلیل اشغال زیستگاه و آبشخورها، شکار بی‌رویه و گرفتن بره‌ها، نسل آن‌ها به‌شدت روبه کاهش نهاده و در بعضی از مناطق به‌کلی نابودشده‌اند.
این مطلب در شمارە ۶ (۱۵فروردین ۱۳۹۵) ماهنامە چیا بە چاپ رسیدە است.
ثبت دیدگاه