دکتر افراسیاب جمالی
قرن های بعد از رنسانس صنعت و تکنولوژی در غرب رشد سرسام آوری یافت این گسترش چندین مساله جدی را برای تاریخ بشر بر روی این کره خاکی به دنبال داشته است تا اندازه ای که میزان تغییرات موجود در زمین و جو آن به حدی است که گاه دانشمندان آب و هواشناسی را با پدیده هایی مواجه می کند که نه تنها تحلیل و پیشنهادی برای رفع آنها ندارد بلکه موجب یاس و ناامیدی فزاینده انسان می گردد در برابر آنچه که می تواند قرن آتی را با پایانی غم انگیز برای سرنوشت نوع بشر رقم بزند.
نیاز و ضرورت انسان برای رشد و توسعه و رفاه و آسایش به همراه خلاقیت و آفرینندگی موجب ظهور مساله ای در زندگی انسان شد که از زمان سکونت انسان بر روی زمین تا عصر مدرن سابقه نداشته است،اختراع ماشین و ابزارهای خودکار برای تولید و توسعه و سهولت در امور زندگی اجتماعی.
انسان عصر مدرن با تغییر نگرش فلسفی از آسمان به زمین خود را همچون سوژه ی دانا و خالق و شناسنده هستی تعریف نمود و در پی چنین وضعیتی در میان چرخه طبیعی زمین مدار و دایره جهان گردید و میل سیری ناپذیر اش همچون قادر مطلق به دنبال تغییر زمین بنا به اراده و سلیقه خود برآمد،التهاب ناشی از اختراعات و تلذذ آنی از جریان رفاه بخش و خادمی همچون ماشین انسان را در ابتدا از ابعاد مخرب چنین پدیده ای غافل نمود و سوار بر ماشین آرزوها جهان را همچون دهکده ای کوچک قابل دسترس و کنترل نمود.
اما گذر زمان وقوع بحران های جهانی،خشونت،خشکسالی،تغییرات شدید آب و هوایی در آستانه ورود به دوره پست مدرن اندیشمندان را به تجدید نظر در پروژه مدرنیته واداشت تا جایی که کسانی همچون یورگن هابرماس آنرا پروژه ناتمام مدرنیته نام نهادند، ویرانگری و صنایع مخربی که در بوجود آوردن بحران های عمومی و مهمتر از همه محیط زیست بطور اساسی مورد بازنگری قرار گرفتند و دیگر توسعه به معنی صرف قرن نوزده از برنامه متفکران مدرن خارج گردید،
رویکرد متفکران جدید با توجه به اوضاع عمومی زمین و بحران های پیش رو امری نیست که تنها در شکل تئوریک و در حد شعار و برنامه سیاسی نگریسته شود نابودی کره زمین و زیست بوم انسانی مساله ای نیست که تنها دامنگیر شرق یا غرب و یا جهان توسعه یافته و یا عقب مانده باشد بحران محیط زیست بحرانی عالمگیر و جهانی است
چه در ایالت شیکاگو و یا در شاخ آفریقا یا هندوراس و یا مریوان مساله شاید شدت و کم و زیاد داشته باشد اما بطور قطع در تمام نقاط مسکون و غیرمسکون کره زمین نابودی یک معنی و مفهوم خواهد داشت آن هم اینکه دیگر زمین شرایط زیست انسانی نخواهد داشت.
توسعه پایدار به عنوان برنامه ای مدون و منسجم در تمام سازمان های جهانی و برنامه کشورهای توسعه یافته گنجانده شده است بدین معنی که هر امری در راستای توسعه صنعتی صورت گرفته و خواهد گرفت التزام می نماید که شاخصه های زیست محیطی،شرایط جغرافیایی،فرهنگی،اجتماعی مدنظر قرار گیرد و صنایعی که قبلا بدون چنین فاکتورهایی آغاز به کار کرده اند اصلاح گردند و در صورتی که چنین امری امکان نداشته باشد تغییر مکان،تغییر کاربری و تعطیلی کارگاه مدنظر قرار بگیرد، موضوع فوق صرفا بر مبنای امری تحمیلی و اجباری نخواهد بود احساس نیاز بشر برای بقای کره خاکی جهت زیست نسل های آینده امری خطیر و حساس است و انسان های مدرن با چنین بینشی به توسعه در قرن کنونی با میل و رغبت خواهند پرداخت بنابراین همگان همچون تربیتی مدرن و مسئولیتی همگانی بر این امر اصرار می ورزند.
ورود کشورهای جهان سوم به عصر مدرن و تجربه مدرنیته به مثابه پدیده ای غربی بدین شکل نخواهد بود که تمام ناکارامدی ها و تجربیات ناموفق مدرنیته غربی را از سر بگذرانیم و اشتباهات و سهل انگاری توسعه صنعت در غرب را تکرار نماییم هرچند متاسفانه اینک در عرصه سدسازی،راهسازی،شهرسازی،بهربرداری از منابع زیرزمینی،استقرار کارخانجات و صنایع اشتباهاتی به مراتب بدتر و بحران زاتر از قرن نوزدهم و بیستم غرب را تکرار می نماییم.
خوانش نقادانه توسعه صنعتی در غرب می توانست ما را گامی به جاوتر براند و از سوی دیگر نیازی به اصلاح و تعدیل در زیرساخت های صنعتی خود نداشته باشیم اما به عنوان نمونه موردی ساخت سدهای گوناگون ،جابجایی منابع آب خارج از بستر طبیعی،عدم توجه به منابع آب زیرزمینی،چشمه ها و تالاب ها خاورمیانه و بخصوص ایران آینده را با بحران جدی مواجه خواهد نمود.
خبر مجوز سازمان محیط زیست و مجوزساخت پالایشگاه در دشت مریوان و کنار دریاچه زریبار را که شنیدم هیچگونه بهت و تعجبی را در من ایجاد نکرد چون سابقه برنامه های دیگر همچون سد داریان و اینک به قرار سد بلبر را که شنیده ام شکی ندارم همین خط تصمیم گیری بدون انحراف مسیر خود را می پیماید اینکه با وجود پتانسیل های جدی مریوان و دریاچه زریبار در صنعت توریسم چرا مجوز ساخت پالایشگاه صادر شده است واقعا مضحک است اهداف و سرفصل های تجیهی طرح توسعه صنعتی منطقه، اشتغال، جلوگیری از تردد تانکرهای نفت و کاهش تصادفات و مرگ و میر عنوان شده است آیا با استخدام صد نفر بومی و چهارصد تکنسین غیر بومی کوچکترین شاخصه توسعه پایدار دیده شده است؟ آیا ورود سالانه هزاران گردشگر برابر با استخدام پانصد نفر آن هم با شرایط مشخص استخدامی است و میزان بهرمندی مریوان از کدام یک به صرفه تر است؟؟
آیا در این مجوز به اصطلاح زیست محیطی وضعیت دریاچه زریبار،زیستگاه حیات وحش،کشاوزی و باغداری مردم،بافت روستاها و…. دیده شده است؟؟ آیا چنین طرحی برای سوداندوزی جمعی اندک که در دولت های گذشته و حال رانت های کلان در صنایع را به راه انداخته اند نخواهد بود؟آیا با چنین طرح هایی از میزان تصادفات و مرگ و میر ناشی از جاده های مرگ در کردستان جلوگیری خواهد شد؟؟ آیا با وجود داشتن مرز بین المللی و جاده اصلی دو شهرتان به مرکز استان و پایتخت و معطلی آن از چند دهه قبل ساخت پالایشگاه می تواند توجیهی برای نامناسب بودن جاده های ارتباطی باشد؟ آیا ورود نفت از مرز باشماق و اقلیم کردستان امری دایمی خواهد بود؟طرح سوال ها و پاسخ تمامی آنها امری است که لازم است به عهده متخصصین امر گذاشته شود
اما من می دانم مریوان و دریاچه زریبار دو چشم این منطقه اند و نابودی یکی به معنای نابودی دیگری است هویت زریبار با مریوان تمایزی ندارد و این را هم خوب می دانم پتانسیل های توریستی این منطقه شک و شبهه و سوال بردار نبوده و پایانی بر آن نیست و مسیر توسعه پایدار مریوان در راستای توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی و حفظ مراقبت از اکوتوریسم و خصوصا زریبار خواهد بود توجه به وضعیت حقوقی زریبار، فراهم نمودن زیرساخت های بنیادی همچون راه ارتباطی و توسعه صنعت توریسم نه تنها به رشد و توسعه منطقه بلکه برای کل کشور هم همچون نقطه قوت توریستی خواهد بود و در فراهم آوردن درآمد کافی در بودجه عمومی کشور تاثیر بسزایی خواهد داشت.
همچون آن معادله رایج شاید اقتصاددان از دید درآمدزایی و زیست شناس از نگاه زیستی و هرکس از دیدگاه خاصی به ارزش واقعی زریبار بپردازذ اما از نگاه من مریوانی و دوستدار طبیعت تنها یک دم نشستن در مقابل منظره نیلگون زریبار در یک بعدازظهر جمعه به تمام ارزش اقتصادی و …. پالایشگاه های جهان می ارزد.
چاپ شدە در شمارە 110 هفتەنامە ڕۆژان.
ثبت دیدگاه