امید باتو – کارشناس محیط‌زیست
هرچند که دولت کنونی خود را دولت محیط‌زیست نامیده و اولین مصوبه‌اش پس از در اختیار گرفتن نهاد ریاست جمهوری، در خصوص احیای دریاچه ارومیه بود، اما شوربختانه نمایندگان دولت در کوردستان با توجیه لزوم توسعه کوردستان، حوزه محیط‌زیست را در معادلات مدیریتی خویش مورد غفلت قرار داده و تصمیمات غیرعلمی آن‌ها در صورت اجرایی شدن، پتانسیل آن را دارد که محیط‌زیست کوردستان را به قهقرایی بکشاند. البته به دلیل علاقه‌مندی نمایندگان در مجلس شورای اسلامی به ارائه آمار و ارقام در حوزه اشتغال، این وضعیت تشدید گردیده است. یکی از مواردی که ازقضا مسئولین و همچنین نمایندگان در مجلس شورای اسلامی بر روی آن اصرار ورزیده و اجرای آن را به‌مثابه نفس مسیحایی برای توسعه‌نیافتگی کوردستان معرفی می‌کنند، احداث مینی پالایشگاه در دشت بیلو مریوان می‌باشد.
هرچند که کوردستان محروم و توسعه‌نیافته نیازمند ده‌ها و صدها پروژه بزرگ صنعتی، تولیدی و … می‌باشد، اما با در نظر گرفتن این موضوع که رشد اقتصادی با توسعه اقتصادی (که خود یکی از محورهای توسعه پایدار است) متفاوت بوده و رشد اقتصادی لزوماً به توسعه اقتصادی و درنهایت توسعه پایدار منجر نخواهد نشد. همچنین اجرای هر پروژه‌ای در هر محلی بایستی با توجه به استعداد ذاتی آن محل و توان آن برای اجرای چنین پروژه‌هایی باشد. در یک عبارت بسیار ساده می‌توان گفت اجرای هر پروژه‌ای بایستی بر اساس اصول آمایش سرزمین باشد که متأسفانه به دلیل ناآگاهی و عدم دانش برخی از مدیران و سیاستمداران این سرزمین، در اجرای هیچ پروژه‌ای قواعد و قوانین اکولوژیکی در نظر گرفته نمی‌شود. چنین است که با اجرای هر پروژه‌ای پس از مدتی مشکلات ما در حوزه محیط‌زیست تشدید گردیده و به‌جای رسیدن به توسعه عملاً در جهت تخریب و قهقرایی محیط‌زیست و منابع طبیعی پیشرفته‌ایم.
موارد ذیل را می‌توان در ارتباط با احداث مینی پالایشگاه در مریوان در نظر گرفت:
۱- با توجه به تأکیدات مکرر مسئولین عالی‌رتبه مبنی بر لزوم جدیت در حفاظت از محیط‌زیست و مقابله با هرگونه تعرض به محیط‌زیست (اعم از زمین‌خواری، کوه خواری، دریا خواری، جنگل خواری و …)، این پروژه در تعارضات بسیار با مصالح و منافع محیط‌زیست و این تأکیدات می‌باشد.
۲- برای درک وضعیت اشتغال‌زایی ناشی از چنین پروژه‌هایی، ذهن خوانندگان را به ترکیب نیروهای شاغل در پتروشیمی کوردستان (سنندج) ارجاع می‌دهم که به بیان یکی از نمایندگان در مجلس شورای اسلامی (مصاحبه سید احسن علوی با خبرگزاری ایسنا کد خبر ۹۴۰۳۱۹۱۰۹۰۷ مورخ ۱۹/۰۳/۱۳۹۴) مجموع قریب به اکثریت نیروهای شاغل در این پتروشیمی غیربومی هستند. لذا مدافعین این پروژه در نظر داشته باشند که چنین طرح‌هایی شاید برای افراد بیکار و جویای کار غیربومی فرصت‌های اشتغال‌زایی به ارمغان بیاورد اما قطعاً سهم اشتغال‌زایی کوردستان و مریوان از این مینی پالایشگاه بسیار ناچیز خواهد بود.
۳- احداث مینی پالایشگاه در محل فعلی از حیث آلودگی‌های زیست‌محیطی (آب، خاک و هوا) و همچنین تلفات و ضایعات انسانی در صورت بروز هرگونه حادثه‌ای با توجه به تراکم شدید سکونتگاه‌های انسانی در حاشیه آن، ریسک بسیار بالایی داشته و پذیرش چنین ریسکی به‌هیچ‌عنوان منطقی نخواهد بود.
۴- سرانه فضای سبز و مکان‌های تفرجی و تفریحی در مریوان همچون دیگر شهرهای استان در حد بسیار پایین (بنا به اظهارات شهردار مریوان در افتتاحیه پارک ۲۶ گولان در حضور قائم‌مقام وزارت کار، رفاه و تأمین اجتماعی سرانه فضای سبز مریوان دو و نیم متر بوده که با احتساب این پارک به سه متر و هشتادوهشت صدم افزایش‌یافته است- خبرگزاری فارس شماره: ۱۳۹۳۰۶۰۶۰۰۰۶۳۳ مورخ ۹۳/۰۶/۰۶) درحالی‌که میانگین ایران حدود ۱۲ متر و استاندارد جهانی آن بین بیست تا بیست‌وپنج متر می‌باشد. با این وضعیت دشت بیلو از دیرباز تاکنون یکی از تفرجگاه‌های شهروندان مریوان بوده و حتی دارای کارکرد فرهنگی نیز می‌باشد. همچنین مریوان در حال حاضر به دلیل داشتن جاذبه‌های بی‌نظیر طبیعی و اکو توریستی همچون تالاب “زرێبار” و جنگل‌های بلوط حاشیه آن، اندک درآمدی برای شهروندان خود دارد که با اجرای مینی پالایشگاه در دشت بیلو بدون هیچ تردیدی آبخوان منطقه آسیب‌دیده و سرنوشت دریاچه تالاب “زرێبار” که خود وضعیت شکننده‌ای دارد، متأثر از این آسیب‌دیدگی به سرنوشت دیگر تالاب‌های کشور (ارومیه، هامون، حورالعظیم، شادگان، گاوخونی، پریشان و …) تبدیل خواهد شد. درمجموع هم تفرجگاه قدیمی دشت بیلو از بین رفته و هم سهم درآمدی اندک مریوان از اکو توریسم از بین خواهد رفت. مسئولین در نظر داشته باشند که توسعه مریوان و کوردستان قبل از پالایشگاه و پتروشیمی نیازمند زیرساخت‌هایی ازجمله توسعه راه و حمل‌ونقل می‌باشد.
۵- خوراک این مینی پالایشگاه، نفت و میعانات گازی بوده و استان کوردستان فاقد هرگونه چاه نفت و یا ذخیره نفتی (حداقل قابل‌استخراج) است. همچنین اجرای این طرح به دلیل مناسبات سیاسی با اقلیم کوردستان بوده که بررسی این موضوع در حوصله این مقال نمی‌گنجد اما اندک توجهی به معادلات سیاسی خاورمیانه خالی از لطف نخواهد بود. چنانچه رابطه ما به هر دلیلی با طرف دیگر دچار تنش شود آیا پالایشگاه تعطیل خواهد شد و یا خوراک آن از طریق داخل تأمین می‌شود؟ در صورت تعطیلی پالایشگاه چه حجم عظیمی از بیت‌المال این مملکت به هدررفته و در صورت تأمین خوراک از داخل، وضعیت تردد تانکرها به چه طریقی ساماندهی و رفع خواهد شد؟
۶- احداث چنین پروژه‌ای که مشمول مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (مصوبه هیئت دولت) بوده بدون انجام مطالعات امکان‌سنجی، مکان‌یابی و ارزیابی اثرات ضمن اینکه عملی غیرعلمی است تخلف عینی از قوانین و مقررات جاری بوده و صرف یک صورت‌جلسه داخلی اعتبار و امکان اجرایی شدن نخواهد داشت.
در خاتمه ضمن اینکه نیاز کوردستان به توسعه را درک کرده و نیک می‌دانم که این دغدغه جزو اصلی‌ترین اولویت‌ها برای رفع محرومیت‌زدایی و گام نهادن در مسیر توسعه استان می‌باشد، اما در صورت بی‌دقتی و بی‌تدبیری یقیناً خود به‌جای فرصت به تهدیدی برای موجودیت مریوان و همچنین استان کوردستان تبدیل خواهد شد. در پهنه شهرستان مریوان و استان کوردستان می‌توان گزینه‌های دیگری را موردتوجه قرارداد که مشکلات مکان فعلی را نداشته و با اطمینان چنین گزینه‌هایی مورد استقبال، تأیید و همراهی فعالین مدنی، کارشناسان و دیگر دلسوزان کوردستان قرار خواهد گرفت.
این مطلب در شمارە سیزدهم ماهنامە چیا بە چاپ رسیدە است.
ثبت دیدگاه