سیوان امینی
رودخانه‌ها اگرچه در طول تاریخ، تمدن‌های بزرگ بشری را در دامن خود پروراندند اما اکنون زیست‌بوم فراموش‌شده ایست که به‌شدت در معرض تهدید قرارگرفته‌اند و بدون شک با ادامه این روند زندگی انسان نیز دستخوش آسیب و تغییراتی می‌شود. رودخانه‌ها رگ‌های حیاتی هر سرزمینی محسوب می‌شوند، به همین دلیل حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از آن‌ها نیاز به دلیل و برهان زیادی ندارد. سرزمینمان کوردستان به‌واسطه وجود کوهستان و جنگل همیشه سرشار از چشمه‌ها و رودخانه‌ها و جویبارها خروشان بوده است که به‌مانند مادری مهربان تمدن‌ها و فرهنگ غنی کورد را در دامن خود پرورش داده است اما امروز به‌واسطه قدرت دست‌اندازی و تجاوز انسان در طبیعت این زیست‌بوم فرح‌بخش دچار مرگ تدریجی شده است.
رودخانه به‌عنوان پرشورترین و شاداب‌ترین عنصر طبیعی در کوردستان، آبی است روان که از به هم پیوستن آب چند چشمه و جویبار در دره‌های کوهستانی به وجود آمده و به سمت دشت‌ها جریان می‌یابد. گذشتگان به‌واسطه زندگی در کنار رودخانه‌ها به‌طور فطری و تجربی آموخته بودند که جهت استفاده بهینه از این منابع طبیعی، می‌بایست رودخانه‌ها را دوست داشت، چراکه آبادانی و زندگیشان وابسته به رودخانه‌ها بود و رودخانه‌ها مقدس به شمار می‌آمد.
با توسعه شهرنشینی، کارخانه‌ها و صنایع، طرح‌های عمرانی و بهره بردارانه در کنار دور شدن انسان از رودخانه‌ها، دوستی دیرینه انسان و رودخانه گسسته شد و اکنون به‌جایی رسیده‌ایم که انگار رودخانه جایگاهی در تاریخ و فرهنگ ما ندارد و رودخانه‌ای که روزی حیات ما و هزاران زیستمند دیگر وابسته به نشاط آن بود، اکنون به‌وسیله سازه‌های عظیم اسیر برنامه‌های بهره بردارانه صاحبان قدرت و سرمایه شده است. مهندسی رودخانه در ایران با ایجاد سد، تونل‌های انتقال آب بین حوضه‌ای و همچنین بهره‌برداری‌های شدید، مرگ و خاموشی تدریجی رودخانه‌ها عظیمی همچون زاب، سیروان، بل و ده‌ها مورد دیگر را به همراه داشته است. این در حالی است که منابع محدود آب شیرین آن حکم می‌کند، حفاظت و مدیریت رودخانه‌ها اولویت اول باشد.
تخریبت گسترده و مرگ رودخانه‌ها به‌وسیله سدها سبب ایجاد جنبشی بزرگ بانام «حفاظت از رودخانه‌ها در برابر سدسازی» شد که به صدور بیانیه‌ای به تاریخ ۱۴ مارس ۱۹۹۷ در شهر کوریتیبای برزیل از سوی سازمان‌های مدافع طبیعت و مردم بومی انجامید. از آن سال به بعد این روز (۲۴ اسفند) در خیلی از کشورهای به شیوه‌های مختلف گرامی داشته می‌شود.
در بخشی از بیانیه کوریتیبا، آمده است: ((سدها در همه‌جا، مردم را به‌زور از خانه‌هایشان بیرون می‌کنند، مزارع حاصلخیز، جنگل‌ها و مناطق کم‌نظیر را به زیرآب می‌برند، مناطق ماهی گیری و تأمین آب شرب را از میان می‌برند و مایه پراکندگی اجتماعی، فرهنگی و فقر اقتصادی جوامع ما می‌شوند. ما باید به‌سوی جامعه‌ای پیش برویم که انسان و طبیعت دیگر بر پایه‌ی منطق بازار که در آن تنها ارزش مربوط به کالاها و تنها هدف سود است، کم‌ارزش نشوند. رودخانه‌ها را آزاد کنید و بگذارید رودها جریان یابند، رودها را از آلودگی رها کنید، آن‌ها را از چنگال موسسه‌های بزرگ مدیریت آب آزاد کنید و آن‌ها را برای استفاده مردم رهاسازید.))
آیا می‌دانید سدها چگونه موجب مرگ و آوارگی هزاران زیستمند شده است؟ آیا می‌دانید در محل زندگی شما چه سدهایی بر روی چه رودخانه‌هایی ساخته‌شده و یا در حال مطالعه و ساخت است؟ روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها فرصتی است برای تأمل در رفتارهای نابخردانه‌ای که با این رگ‌های زندگانی بخش زمین داشته‌ایم. درباره این روز با دیگران صحبت کنیم و با کمک انجمن‌های و گروه‌های مدافع محیط‌زیست، در روز ۲۴ اسفند با برگزاری برنامه‌های نمادین، همایش‌ها یا برنامه‌های پاکسازی در رودخانه‌های شهر و روستای خود بکوشیم که توجه مردم، مدیران و تصمیم سازان را به موضوع حیاتی حفاظت از رودخانه‌ها جلب کنیم و بیشتر از این نظاره‌گر سدسازی‌های بی‌رویه و بدون برنامه نباشیم.
این مطلب در شماره 17 ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com
ثبت دیدگاه