به یاد دکتر اسماعیل اردلان
دکتر اسماعیل محمودی
نخستین شماره هفته‌نامه « کوهستان» در روز ١٧ اسفندماه سال ١٣٢٣ در شهر سنندج منتشر شد. دکتر اسماعیل اردلان صاحب‌امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر این هفته‌نامه بود. از این نشریه ٨٤ شماره در طی سه سال منتشر شد. شماره پایانی آن تاریخ ١٢ اسفندماه سال ١٣٢٥ را یدک می‌کشد. این هفته‌نامه به دو زبان کردی و فارسی و البته بیشتر به زبان فارسی بود.
اهداف هفته‌نامه در سرمقاله شماره نخست آن و تحت عنوان «نامه کوهستان برای چه به وجود آمد» این‌چنین تبیین شده است: «عدەایی از ماجراجویان برای اینکه از آب گل‌آلود شده ماهی بگیرند در مواقع حساس اشاعه می‌دهند کوردها هوس استقلال در سردارند دولت را نسبت به کوردها مظنون می‌کنند و کوردها را از دولت ناامید می‌کنند» ازاین‌رو «ما با انتشار نامه کوهستان می‌خواهیم این‌گونه نقشه‌های تبهکارانه را برهم بزنیم اطلاعات موثقی در معرض افکار عامه قرار دهیم تا از روی بصیرت برادران کورد خود را قضاوت نمایند . ما مصممیم علیه اقدامات بی‌رویه عناصر ناپاک خواه این عناصر نام مأمور دولت بر سر داشته باشند و خواه از مردم محلی باشند جدا اعتراض کنیم و با تمام قوا بکوشیم تا آنان به کیفر اعمال خود برسند… ما می‌خواهیم توجه خاص دولت را به این نواحی جلب نماییم.» با این توصیف مبارزه با گفتمان به حاشیه رانی و معرفی کوردها با انگاره‌هایی کلاسیکی چون اهالی فتنه، شرارت، مفسده از یک‌سو و پرده نمایی از سیما و مطالبات واقعی کوردها از دیگر سو، به‌عنوان بخش اصلی گفتمان گردانندگان کوهستان و خاصه سردبیر آن معرفی می‌شود. اسماعیل اردلان، ابراهیم نادری، ناصر آزاد پور، یدالله رضایی و. از نویسندگان این هفته‌نامه بودند در کنار این نویسندگان، یادداشت و مقالات جالبی از استاد هژار، حسن قزلچی و احسان نوری پاشا را می‌بینیم.
گفتمان کوهستان
سخن گفتن از گفتمان و سیاست‌های هفته‌نامه کوهستان، مستلزم زمان و مجال فراخ‌تری است و در این یادداشت مختصر به‌صورت فشرده به مهم‌ترین موضوع‌های کوهستان پرداخته می‌شود.
دفاع از جمهوری کوردستان و مبارزه قلمی با دو روزنامه کیهان و کیوان
دفاع از شخص قاضی محمد، بنیان‌گذار جمهوری کوردستان دوسویه داشت از یک‌سو با انتشار اخباری معطوف به ایرانی بودن کوردها و نیز اشاره به اقدامات کوردها در همسو با منافع ملی ایران ازجمله گزارش سخنرانی صدر قاضی در مجلس، به ستیز و نقد کسانی می‌شتافت که به شخص قاضی توهین می‌کردند و اتهام استقلال‌طلبی و فتنه‌انگیزی و اغتشاش می‌زدند. نمونه‌اش سرمقاله داغ و جذاب «با میر مهاباد شوخی نکنید» است که در شماره ١٥ مورخه ١٤ خرداد سال ١٣٢٤منتشر شد. این سرمقاله در دفاع از شخص قاضی محمد و در جواب به افترا و تهمت‌های مرسوم سرمقاله شماره ٦٧٧روزنامه کیهان دوره پهلوی دوم است.
در این سرمقاله سردبیر فارغ از اینکه خشم و آزردگی خود را از توهین مقاله‌نویس کیهان به جناب قاضی محمد پنهان نمی‌کند در راستای توأم سیاست پیشین هفته‌نامه، به‌نقد ادبیات کسانی می‌شتابد که با پیدایش و بروز کمترین نشانه‌های حق‌خواهی کوردها با عناوینی چون مفسده خواهی، تجزیه‌طلبی، شرارت یاد می‌کنند و سعی در حذف و به حاشیه راندن کوردها دارند. سردبیر بااطلاع از اوضاع سیاسی روز ایران، به‌نقد این اتهامات می‌پردازد و شخص قاضی را نیز زیرکانه از اتهام خودسری تبرئه می‌نماید و از دیگر سو نیز به بیان مطالبات حقمدارانه کوردها در گفتمان ایرانی بودن می‌پردازد. همچنین در هنگام گزارش خبر آمدن سرلشکر رزم‌آرا و هیئت اعزامی به کوردستان و تحریکات شماری از روزنامه‌های مرکز برای برخورد شدید با کوردها به خاطر قضیه مهاباد و توصیه‌های این‌چنینی: «باید بر دهان کوردها سرب گداخته ریخت و جای آنان را به چوبی دار باید معین کرد» واکنش کوهستان نیز شدید می‌شود، چنانکه در سرمقاله شماره ٥٩ سال ١٣٢٥ تحت عنوان «بیدی که به این بادها نمی‌لرزد» به‌نقد و ستیز این سنخ روزنامه‌ها و گفتمان کوردستیزانه و کوردهراسانه آن‌ها می‌شتابد»:
بازنویسی بخش‌هایی از تاریخ کوردستان
در این هفته‌نامه به‌صورت ستون بخش‌هایی از تاریخ کوردستان به قلم کسانی چون آیت‌الله محمد مردوخ و احسان نوری پاشا منتشر می‌شد و تلاش بر این بوده سیمایی جدید و درون گفتمانی از کوردها ارائه شود و بازنمایی پیشین کوردها که همسو با انگاره‌هایی چون شرارت و فتنه بود زدوده شود.
تلاش برای معرفی ادبیات کوردی
در کنار مسائلی چون گزارش از اوضاع سیاسی کوردستان و بازنمایی درون گفتمانی از سیمای کوردها، تلاش شده که ادبیات کردی و زبان کوردی همراه با انتشار نمونه‌هایی از شعر کلاسیک کوردی به خوانندگان کورد زبان و دیگر مخاطبان هفته‌نامه شناخته شود. مقاله‌های سیاست زبانی در شماره ٤٥ بهمن‌ماه سال ١٣٢٤، در پیرامون ادبیات کوردی در شماره ١٩ به قلم ماموستا هژار، تاریخچه نگارش به زبان کوردی در شماره ١٧ به قلم محمد سعید حافدی و خط کوردی و زبان کوردی در شماره‌های ١٣ و ٤٣ از ناصر آزاد پور، نمونه‌های از سیاست کوهستان برای شناساندن ادبیات کوردی و گسترش آن بوده است.
نقد رفتار ارتش در مواجه با کوردها
نقد رفتار غیرقانونی ارتش و نظامیان در مناطق کوردنشین یکی از اولویت‌های اساسی گردانندگان کوهستان و شخص سردبیر بوده است چنانکه در هنگام حمله ارتش به اورامان در سرمقاله شماره ٢٠ مورخه ١٨ تیرماه ١٣٢٤ تحت عنوان «نکشید نکشید این‌ها برادران شما هستند» پس از نقد صریح و تند رفتار ارتش از خودی‌ها نیز این‌چنین شکوه می‌کند .» سه هنگ از لشکر کوردستان بر برادران خود مقیم اورامان حمله برد تا یک نفر کورد را به تسلیم در برابر فرمانده لشکر خودسری وادار کنید یادداشت‌های شکایت عشایر اورامان و مریوان از سرتیپ هوشمند در شماره ٢٣ مرداد ١٣٢٤ و نیز یادداشت سرتیپ هوشمند افشار دیکتاتور کوردستان در شماره ٢٤ از نمونه‌های نقد عملکرد ارتش در کوردستان و مناطق کوردنشین می‌باشند. شاید بتوان اذعان نمود نقد صریح و شفاف رفتار غیرقانونی نظامیان در مناطق کوردنشین یکی از مهم‌ترین رویکردهای کوهستان بوده است.
دفاع از کوردهای ترکیه و عراق
فارغ از کوردهای ایران و حمایت صریح و درون گفتمانی از مطالبات آن‌ها، تهیه گزارش‌هایی از کوردهای عراق و ترکیه و تکاپوهای نظامی و سیاسی آن‌ها و نیز دفاع درون گفتمانی یکی دیگر از اولویت‌های کوهستان بوده است. «اسرار بارزان» عنوان گزارشی است که به قلم سردبیر در سیزده شماره که در این گزارش‌های ستونی به جریان برآمدن جنبش بارزانی و سرانجام آن‌ها پرداخته است. نکته مهم اینکه در شماره ٧٠ آبان ماه ١٣٢٤ یعنی پس از فروپاشی جمهوری کوردستان و سرنوشت مبهم و ناپیدای شماری از بارزانی ها که قاضی محمد و جمهوری کوردستان را همراهی کرده بودند، آمده است: «امروز افراد بارزانی در ایران سکونت دارند. ما نباید آن‌ها را غیر ایرانی بدانیم. ما حق نداریم به نظر بیگانه با آن‌ها بنگریم ما باید وسایل توقف و آسایش آنان را در ایران فراهم نمایم…» لابه‌لای تعداد قابل‌توجه ایی از شماره‌های کوهستان می‌توان دفاع‌های این‌چنینی از کوردهای ترکیه و عراق مشاهده نمود و در این مورد تنگ نظرانه برخورد نکرده است.
خلاصه اینکه فارغ از موضوعات بالا، توجه به دیگر مناطق کوردنشین و پوشش اخبار آن‌ها ازجمله منطقه کرماشان، مسئله بهداشت و سلامت در کوردستان و گزارش درد نامه‌های مردم از دیگر مسائل گردانندگان کوهستان و گفتمان کوهستان بوده است.
کوتاه‌سخن اینکه «کوهستان» زیرکانه و با رویکردی درون گفتمانی در روزگاری سخت و آشفته دفاع صریح از کوردها و مطالبات آن‌ها را به گفتمان اصلی خود مبدل نمود و در این راه می‌تواند پیشگام و حرفهای تلقی شود.
منبع: نامه هفتگی کوهستان، به کوشش صدیق صالح و رفیق صالح، با مقدمه عبدالله مردوخ، ژین.٢٠١٠
این مطلب در شماره ۱۷ ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com
ثبت دیدگاه