هەرەس
تاریخ بهمن در کوردستان
سلام اسماییل سرخ
دیو سفید خفته است / در شولای سنگین مه و برف / پاورچین، پاورچین از برف‌ها می‌گذریم / و نفس در سینه هامان حبس/ مبادا، قیلوله دیو برآشوبد/باز آن پتیاره / تابوی آدمی‌زاده بشنود / تنوره‌ای دیگر را / طیلسان بهمن/ از گرده رها سازد.
وقتی در طبیعت زمستانی در سایه گله برف هنوز پابرجا است و سرمایی از آن می‌تراود، ولی همین سرما عطر بنفشه‌ها را که روزگارشان دیگر به سررسیده همچون بزرگ‌مردان این دمن که روزگاری بوده حالا نیستند، بسان خاطره چیزهای محبوبی که مدت‌ها پیش نابود گشته‌اند، مبهم و اندوه‌بار بیشتر نمایان می‌سازد.
ضروری است تاریخ اخبار کوهستان‌های خود، رهروان آن راه بی‌انتها، جویندگان راه معاش که در برف و بوران زیر لایه‌های متراکم هرس (بهمن) مدفون شدند، یا کوهنوردانی که آگاهانه قدم در راهی پرخطر گذاشتند، همراه با تصاویر، نقشه‌ها، آرشیوبندی جمع‌آوری گردند که در آینده چه پُربها خواهند شد، علاوه بر این، مخزن اسناد و مجموعه دست‌چین شده کوه یاران، یادآور نام نیکشان خواهد گشت در پهنه تاریخ این رشته فراگیر و بسیار وسیع و باارزش از ورزش کوهستان و مردان کوهستان. چه‌بسا کاری تازه هست، آن‌وقت تاریخ‌نویسی مدرن در کوردستان غریب، چه رسد به تاریخ کوهستان‌ها، اما باید یاد بگیریم این پیام آشنا است که باید به رشته‌ی تحریر درآید.
این سیاهه، نوشتاری است کوتاه بر تاریخ بهمن در کوردستان در چند سال گذشته و محدودیت. امید است با تلاش و تکاپوی همه بزرگ‌مردان وزنان این دیار ما هم همچون همه ملت‌های زنده صاحب فرهنگ‌نویسی کوه و کوهستان گردیم. ازآنجاکه بیشتر مناطق ایران را کوهستان تشکیل می‌دهد و کوردستان ١٠٠ درصد در زاگرس شمالی واقع‌شده است، بیشتر از ٨٠درصد آن را کوه تشکیل می‌دهد و در ماه‌های زمستان برف زیادی را به خود می‌بیند و باد برف ارتفاعات و بلندی‌ها را برمی‌دارد در پناهگاه‌ها و دره‌ها و پرتگاه‌ها روی‌هم انباشته می‌کند و این برف‌ها که سنگین شد و یا به علت تغییرات هوا آب گرفت، به علت سنگینی، صدای انسان یا عوامل طبیعی دیگر کلیله ٤سرنگون می‌شوند و تبدیل به بهمن می‌گردند که در مسیر خود خسارت مالی و جانی را به بار می‌آورند که عبور از مسیرهای کوهستانی بهمن‌گیر حتماً آگاهی، آموزش و نوعی هوشیاری را می‌طلبد که تا آنجا به نویسندگان کوه و کوهستان مربوط است می‌توانستیم با تحقیق و نوشتار در تاریخ طبیعی، ریزش بهمن را در حد خود پی‌ریزی کنیم و با تلاش همگان اطلاع‌رسانی کنیم و تاریخ بهمن که در کوهستان‌های ایران روی‌داده است، نه‌تنها برای کوهنوردان، رنجبران و زحمت‌کشانی که در تلاش معاش در کوهستان‌ها در تردد بوده و هستند، به غنی شدن فرهنگ کوه و کوهنوردی بینجامد.
– در زمستان سال ١٢٩٧ شمسی برابر ١٩١٧ میلادی در بحبوحه جنگ جهانی اول که کوردستان در اشغال سپاه و لشکر دو کشور «روس تزاری» و (عثمانی ترکیه) قرار داشت. دو سرباز عثمانی اهل «آنادول» در حدفاصل روستای «میانه» و روستای «نگل» در تنگه «هه ره س گا» (مکان بهمن) در زیر توده‌های بهمن به دام می‌افتند که یکی از سربازها توسط روستاییان میانه نجات پیدا می‌کند و دیگری جان خود را از دست می‌دهد که در روستای میانه توسط مردم در گورستان عمومی روستا به خاک سپرده می‌شود.
– در منطقه سر شیو مریوان حدود سالهای ١٣٠٠ هـ. ش از قله کوه “مێشه ئه‌ڵواز» در ٢٥ فروردین‌ماه، بهمن سنگینی فرومی‌ریزد که ٨ خانوار آبادی «گله» در شب را زیر گرفت؛ و تنها یک کودک شیرخوار که در گهواره خوابیده بود به نام «عبد الخالق» پسر خلیفه مصطفی زنده ماند.
– زمستان ١٣٣١ جوان ٢٤ سالهای به نام عبدالکریم محمدی فرزند قادر اهل روستای میانه حومه شهرستان مریوان در حدفاصل روستای «نیزل» و «میانه» در کوهستان «کوڕه میانه» در زیر بهمن جان باخت.
– فروردین ١٣٣٣ جوان ٢٠ سالهای به نام فتح‌الله سبحانی نام پدر عبدالله اهل روستای «میانه» روبروی روستای میانه در حدفاصل «میانه» و «نگل» در تنگه‌ای بنام «هه‌ره‌س گا» در زیر بهمن جان باخت.
– در سال ١٣٣٥ هـ. ش از کوه زنگه دول در مرز روستای بیتوش و (دەرمان ئاوێ) بهمنی فروریخت و دو برادر را به نامهای حسن و حسین بلالی فرزند کریم، مدفون کرد و تا بهار سال آینده که برف‌ها آب شدند اثری از آن‌ها نبود.
– آبادی ” میره دێ ” واقع در ٣٠ کیلومتری شهرستان سقز به بانه در حاشیه کوه «گردنه خان» واقع گردیده است که در سالهای ١٣٠٠ تا ١٣٣٢ هـ. ش بهمنی فروریخت و ١٨ نفر را زیر گرفت که هنوز این مکان به نام بهمن میره‌دێ یا «کلیله‌ی میره دێکان» مشهور است؛ یعنی جای که بهمن مردم روستای میره دێ را زیر گرفت.
– زمستان ١٣٢٠ در کوه عاشقان بین روستای «که‌ڵاتێ» و «ویسر» هرس دو نفر از زحمتکشان روستای آویهنگ (ئەویھەنگ) را زیر گرفت و جانشان را از دست دادند.
– زمستان ١٣٢٠ بین روستای بیساران و روستای هویه، کوهیاری به نام شاهوار (کرولال) ٧٠ ساله زیر هرس مدفون گردید و در همان سال در دره داخان (بین هه‌شه مێز و آویهنگ) رشید مرادی فرزند عبدالکریم ٤٠ ساله در زیر هرس جان داد.
– در کوه «به‌رده ڕه‌شه» حومه سرشیو مریوان در منطقه‌ای به نام زمین عزیز بگ در اوایل بهار ١٣٣٥هـ. ش بهمنی فروریخت و منطقه پشت تنگ گومی برخان و آبادی «به‌رده ڕه‌شه» را کلا ویران نمود. این منطقه جزو سرشیو مریوان است.
– زمستان ١٣٣٨ در دره «زرار» خانم پیروزه عبدی فرزند عبدالله اهل آویهنگ (ژاورود غربی) ٤٥ ساله زیر بهمن جان خود را از دست داد.
– در هه‌ورامان سال ١٣٤١روستای «ته‌نگی سه‌ر» منطقه «ژاوه رود» بهمنی فروریخت و ساعت ٣ نصف شب آبادی «ته‌نگی سه‌ر» را زیر گرفت و حدود ٤١ نفر از روستاییان جان خود را از دست دادند
– در سال ١٣٤٧ در آبادی تبریز خاتون در ٢٠ کیلومتری جنوب غربی دیواندره در زمستان از کوه «هه‌وازۆ» بهمنی فرومی‌ریزد و زنی به نام «ماکولی» همسر محمد احمدی در هنگام آوردن آب از چشمه جان خود را در زیر بهمن از دست می‌دهد.
– سال ١٣٥٠ بهمن سنگین در ١/١١/١٣٥٠ در نصف شب روستای (گردینه) واقع‌شده بین روستای سردشت و میرآباد واقع در دشت وزنه آن روستا را زیر گرفت و کلاً ٤٠ نفر از روستاییان در زیر بهمن جان دادند
– در سال ١٣٥٢در منطقه سارال دیواندره از قله کوه «سه پلکان» آبادی «دۆزه‌خه‌ره» یک نفر شکارچی به نام احمد پسر حه‌مه فرج خان زیر بهمن کوه سه پلکان جان خود را از دست می‌دهد.
– در بهمن سال ١٣٥٥ در اثر ریزش بهمن در دامنه قله «هه‌وازۆ» در منطقه دیواندره و در حومه آبادی «قلعه گاه» یک نفر شکارچی به نام «صالح سلیمی» اهل روستای «مره دره» جان خود را از دست داد.
– زمستان ١٣٥٧ در کوهستان (بنه جوب) روبروی روستای «فطره زمین» حومه ژاورود غربی زنده‌یاد عبدالحسین رحیمی ٣٥ ساله زیر هرس جان خود را از دست داد.
– بهمن زمستان ١٣٦١، بهمن عظیمی از کوه قازی بگ و مسلط به آبادی «شیان» جزو هه‌ورامان ژاوه رود دو نفر از کوهیاران را زیر گرفت و جان خود را از دست دادند و تا بهار جنازه آن‌ها پیدا نشد.
– بهمن ١٣٦٨ دو کوهنورد در کوه آبیدر سنندج در زیر بهمن مدفون شدند و جان خود را از دست دادند.
– در بهمن سال ١٣٦٨هـ. ش در کوهستان (زردکه) در کوردستان از کوه (زنگه دول) نزدیک روستای (درماناوی) از بخش سوسنی و روستای (بیتوش) از بخش آلان واقع در مرز ایران و اقلیم کوردستان در شهرستان سردشت در استان آذربایجان غربی بهمن عظیمی فرومی‌ریزد که ٢٧نفر از کاروانیانی که برای معاش و روزی در کوهستان مرزی کولبری می‌کردند، ساعت ٥ بعدازظهر زیر گرفت که ٢١ نفر جان خود را از دست دادند و ٦ نفر که صدمه‌دیده بودند نجات یافتند.
– در تاریخ ٨/١٠/١٣٧٠ ابراهیم لطیفی اهل زاغه سفلی حومه دیواندره در حدفاصل دو زاغه سفلی و علیا در جایگاهی بنام (هه‌ره‌سگا) در زیر بهمن مدفون شد.
– در دی‌ماه ١٣٧٣ حمدالله محمدی در حدفاصل دو آبیدر کوچک و بزرگ در سنندج در مکانی به نام «کانی ماماتکه» براثر ریزش بهمن جان خود را از دست داد. وی جزو گروه کوهنوردی آرش سنندج بود.
– زمستان ١٣٧٧، یک روستایی بنام معروف زاده ساکن روستای شمس در کوه کیله شین در زیر بهمن جان داد .
– زمستان ١٣٧٨در هه‌ورامان در گردنه ژالانه رحیم انفرادی راننده بولدزور در زیر هرس جان خود را از دست می‌دهد.
– ٧/١١/١٣٨٨ حسن رسولی شکارچی در دامنه کوه (شه تره) پیرانشهر در زیر بهمن جان داد
– زمستان ١٣٨٣«هورامان تخت» در جایی به نام بنام «دره اول هزارانی » کرمی ، فرهاد قادری اهل روستای «روار » هورامان در زیر بهمن جان می بازد.
– در تاریخ ٠٨/١١/٩٥ روز جمعه در ارتفاعات روستای بیوران سردشت کولبران که برای نان و روزی در تردد بودند بهمنی مهیب روی داد که متأسفانه جان چهار نفر از رنجبران زحمتکش این آب‌وخاک را گرفت.
– در تاریخ ٠٨/١١/٩٥کوهنوردان شهرستان بوکان که در کوه گردنه خان بانه مشغول کوهنوردی بودند در مسیر آبادی مخروبه ((قلقله)) در حومه گرده کو و پیرومران متأسفانه گرفتار بهمن شدند که دو نفر از کوهنوردان سخت‌کوش بوکان در زیر بهمن جان دادند عبارت‌اند از ١- هژیر قادریان ٣٠ساله ٢- محی‌الدین سلیمی ٢٩ ساله.
– در تاریخ ١٢/١١/١٣٩٥ در گردنه ژالانه هه‌ورامان دو نفر از سیم بانان اداره برق شهرستان سروآباد، به نامهای داریوش شکری و پیام محمدی اهل روستای چه‌شمیه‌ر از توابع شهرستان سروآباد، زیر بهمن جان باختند.
این مطلب در شماره ۱۷ ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com
ثبت دیدگاه