مهندس وریا حسینی
کارشناسی ارشد منابع طبیعی
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی
به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی
حافظ شیرازی
زیبایی فصل بهار بر کسی پوشیده نیست اما درک این زیبایی با گشتن در کوه و دشت کامل‌تر می‌شود. بهار، تداعی سخاوت آسمان، تبسم گل‌ها، هیاهوی پرندگان، رویش، زیبایی و جوانی است. باید توجه داشته باشیم که خداوند دگرگونی هر پدیده‌ای در عالم را، به دست انسان قرار داده و همه تحول‌ها بااراده انسان انجام می‌شود. اين روزها بيش از هر زمان ديگر نیازمند حفظ منابع طبیعی خود هستیم و شایسته نیست جواب این‌همه زیبایی بهار را با نابودی طبیعت بدهیم. برای استفاده پایدار از منابع طبیعی خدادادی با توجه با شناخت استعدادهای منطقه و خطرات تهدیدکننده طبیعت، بر خود واجب دانستم تا برای استفاده بهتر از طبیعت و استقبالی گرم و مهربانانه از بهار چهار قانون مهم و تهدیدکننده پوشش گیاهی منطقه مریوان و سروآباد و بخصوص اورامان تخت را معرفی کرده تا بهتر بتوانیم از این نعمت خدادادی استفاده کنیم.
چرای زودرس:
مرتع، دايه بی‌مزد و منت انسان و حافظ و پاسدار قداست و عفت خاك است. مراتع علاوه بر نقشي که در تولید و تأمین علوفه دارند دارای ارزش‌های دیگری ازجمله زنبورداري، گياهان دارويي و صنعتي، گردشگري و يا اکو توریسم، حفظ خاک، کاهش آلودگی هوا و غیره هستند. بر اساس آزمایش‌های انجام‌شده بر روی گياهان مرتعی براي رسيدن به 13 درصد رشد بهاره( پس از پايان دوره خواب ( به مصرف 15 درصد ذخاير هیدرات‌کربن زمستانه خود نياز دارند. اين بررسی نشان می‌دهد كه چگونه چراي زودرس بهاره به گياهان آسیب‌های شديدي می‌رساند. ولی اگر به گياه فرصت رشد داده شود با ازدياد برم ها) افزايش سطح عملكرد فتوسنتز) مقدار هیدرات‌های كربن توليدي نيز افزايش می‌یابد. متأسفانه در منطقه اورامان تخت ميزان وابستگي دامداران به مراتع منطقه صد درصد است زيرا اين روستا هیچ‌گونه اراضي کشاورزي براي کشت و توليد علوفه ندارند و حتي علوفه خشک را نيز با قيمت بالا از شهرهاي اطراف تأمین ميکنند. به همین دلیل دام‌های خود را در اوایل زمستان وارد مرتع می‌کنند. امید است مسئولین مربوطه و مردم خوب منطقه از زیان چرای زودرس بر روی پوشش گیاهی منطقه سرسبز اورامانات آگاه شده و راهکارهای جایگزین را برای این معضل مهم روا دارند. دادن علوفه خشک و چرای متناوب در اوایل بهار ازجمله راهکارهای مناسب برای منطقه است.
گیاهان سمی:
گیاهان باآن‌همه زیبایی که دارند گاهی نیز دارای خطرات برای ما انسان‌ها هستند. آلرژی و مسموميت ناشي از مصرف گياهان به‌عنوان يكي از مسائل مهم و رايج مطرح است که در کودکان بیشتر شایع است. کنجکاوی ذاتی کودکان و جذابیت در شکل و رنگ سبب منجر به نزدیکی و بلعیده شدن توسط کودکان شده است. در ساليان اخير علاوه بر کودکان به دلیل گرايش بيشتر مردم به استفاده از گياهان جهت کاربردهای دارويي و پزشكي، ميزان شيوع مسمومیت‌های گياهي را افزایش داده است که اين امر بيشتر ناشي از کاربردهای ناآگاهانه و خودسرانه افراد از گیاهان سمي كه به تصور آن‌ها داراي ارزش درماني است، می‌باشد. همان‌طور که می‌دانید بیشتر گیاهان سرشار از مواد مغذی و مفید هستند. ولی گونه‌هایی از گیاهان وجود دارند که علاوه بر دارویی بودن سمی هم هستند. بايد توجه داشت كه اكثر مسمومیت‌های گياهي داراي طيف وسيعي از علائم هستند و اكثراً حتي در مسموميت با گیاهانی كه داراي سموم اختصاصي می‌باشند چندين دستگاه بدن درگير می‌شوند. برخی از آن‌ها عوارضی همچون حالت سردرد, تهوع، دل‌درد و گاهی کاهش ضربان قلب و تنفس، بیهوشی و مرگ را به همراه دارند. اطلاعات بیشتر از گیاهان دارویی و سمی منطقه در کتاب فلور رنگی و بوتانیک اورامانات در دست جمع‌آوری است. در زیر گیاه پیر گیاه (Senecio vulgaris L)به دلیل داشتن پیرولیزیدین آلکالوئید می‌باشد و این ترکیبات باعث سمیت کبدی می‌شوند و همچنین سرطان‌زا و تراتوژن هستند. این گیاه به دلیل شباهت زیادی که به گونه‌های بابونه، بخصوص بابونه زرد دارد ممکن است در طبیعت اشتباه گرفته شود. شوكران كبیر گیاهى است علفی و دوساله (conium maeculata) که بیشتر در باغ‌ها رویش دارد و دارای ماده سمی خطرناک Coniin می‌باشد. خیلی از مردم در طبیعت این گیاه را با گیاه جعفری وحشی، هه لامه (anthriscus nemorosa) اشتباه می‌گیرند. علاوه بر گیاهان با آغاز فصل بهار به‌تدریج رويش قارچ‌ها نيز آغاز می‌گردد. بسياري از مردم علاقه‌مند به طبيعت، در اين فصل اقدام به چيدن و پختن قارچ و تغذيه آز آن‌ها می‌کنند. تعدادي از افراد محلي نيز هرساله به‌عنوان شغل، در فصول مناسب رويش قارچ‌های خوراكي اقدام به جمع‌آوری قارچ‌ها می‌کنند؛ اما بايد هميشه مراقب قارچ‌های سمي باشيم. بيش از 50 گونه قارچ سمي در کوه‌ها، چمنزارها و جنگل‌های ايران می‌روید. اين قارچ‌ها معمولاً غیرقابل‌شناسایی بوده و تفاوتي با قارچ‌های خوراكي ندارند. برخي تصورات غلط هم بين مردم در مناطق مختلف كشور وجود دارد كه اين تصورات غلط، معمولاً موجب افزايش ميزان مسموميت و مرگ‌ومیر ناشي از مصرف قارچ‌های سمي می‌گردد. به‌طورکلی هيچ قارچ سمي وجود ندارد كه از طريق پوست و يا تماس با دست، ايجاد مسموميت بكند؛ اما پس از تماس با قارچ‌ها هميشه دست‌های خود را با آب و صابون بشوييد. به دنبال هر نوع احساس تغيير در وضعيت جسماني پس از مصرف قارچ‌هاي خودرو بلافاصله بايد به نزدیک‌ترین پزشك يا مركز درماني مراجعه كرد. تمام قارچ‌هایی که زیر درختان می‌رویند، صد درصد سمی است و به‌هیچ‌عنوان نباید به‌عنوان خوراکی استفاده شود.
پس پیشنهاد می‌شود که «درصورتی‌که گیاهی را نمی‌شناسید از خوردن آن اجتناب کنید» تا سفری بی‌خطر و شادی را در طبیعت داشته باشید.
زباله‌ها:
در سال‌های اخیر با توجه به تولید انبوه مواد پلاستیکی و کیسه‌های نایلونی در صنایع تولیدي کشور و توزیع وسیع آن در جوامع شهري، شاهد مصرف روزافزون این مواد در جامعه هستیم. ماندگاري طولانی‌مدت این مواد در طبیعت، کمبود مواد اولیه ناشی از ذخایر نفتی پایان‌پذیر و عدم تکنولوژي مناسب جهت بازیافت این‌گونه مواد نگرانی‌ها و خطرات جبران‌ناپذیر محیط زیستی را در بردارد. ازآنجایی‌که مواد پلاستیکی داراي ماندگاري بیش از 300 سال هستند رهاسازي آن‌ها در طبیعت صدمات جبران‌ناپذیری را به محیط‌زیست خشکی و دریایی تحمیل خواهد کرد. مواد پلاستیکی و نایلونی در طبیعت علاوه بر آلوده کردن پایدار و درازمدت، طبیعت را بدمنظر می‌کند و به دلیل سبک بودن به‌راحتی توسط باد منتقل می‌شود و خفگی و کشته شدن هزاران پستاندار و پرنده می‌شود. امید است در صورت مصرف وسایل پلاستیکی آن را در طبیعت رها نکنیم.
گونه‌های در معرض خطر:
همه جانوران و گیاهان علاوه بر مضراتی که دارند فوایدی نیز در آن‌ها وجود دارد که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی ما نقش بسزایی داشته، دارند و خواهند داشت. گونه‌های گیاهی مطابق استاندارد کمیسیون خدمات‌رسانی جهت بقا گیاهان که شعبه‌ای از (International union for conjercation of Natur) می‌باشد، در چهار گروه قرار می‌گیرند. 1 – گونه‌های در معرض خطر این گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار دارند و بقای آن‌ها بدون عملیات حفاظتی خاص ممکن نیست 2 – گونه‌های نادر: این گونه‌ها مستقیماً در معرض خطر نابودی نیستند ولیکن به تعداد خیلی معدودی وجود دارند و در رویشگاه‌ها خاص دیده می‌شوند که ممکن است خیلی زود از بین بروند. 3 – گونه‌های در حال کاهش: گونه‌هایی که تعداد آن‌ها و سطح مناطق تحت پوشش آن‌ها در دوره زمانی خاص به دلایل طبیعی و یا دخالت انسان روی به کاهش است. 4 – گونه‌های نامشخص: گونه‌های که ممکن است در معرض خطر باشند ولیکن به دلیل نبودن شواهد و دلایل کافی و مقرر در مورد مناطقی که حضور دارند و قابل‌تشخیص و تعیین نمی‌باشند. بعضی از گونه‌های گیاهی که جزء ذخایر ژنتیکی منطقه محسوب می‌شوند به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه در حال انقراض هستند و امید است فراموش نکنیم که وارثان منطقه خودمان هستیم و در حفظ بهتر گیاهان بکوشیم. چند تا از این گیاهان در زیر آورده شده‌اند.
این مطلب در شماره ۱۸ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com
ثبت دیدگاه