سیاست زبانی و سیستم چندزبانگی (٦)

این شماره: فَنلاند

امین عزیزی

پرواضح است باورهای سست‌بنیادی که با نگاه تحقیرآمیز به هویت‌های متمایز و متنوع، سعی دارد عَلَم انحصاری قوم پرستانه تک هویتی را بر بام ملیت‌گرایی موهوم خود برافراشته نگه دارد، سر در آبشخور دیدگاه‌های افراطی و نژادپرستانه و عقلانیت ستیزی داشته که سیستم‌های مرکزگرا و متمرکز را بهانه‌ای برای ممانعت از ایفای حق آموزش به زبان مادری برای ده‌ها میلیون شهروند قرار داده، تا به‌زعم خود، از به خطر افتادن تمامیت ارضی کشور جلوگیری نماید و هراس افکنی دائمی و تئوری توطئه خود را توجیه نماید. غافل از اینکه برخلاف تصور اذهان معیوب تئوری‌بافان این وادی، وحدت و همبستگی بین اقوام و ملت‌ها نه در همسانی و یکسان طلبی، بلکه در به رسمیت شناختن تنوع هویتی و تکثر زبانی و احترام به فرهنگ‌ها و زبان‌ها و هویت‌های متمایز و تقویت احساس وابستگی به جامعه چند فرهنگی می‌باشد.

بارها گفته‌ایم و بار دگر میگوییم، آزموده را آزمودن خطاست و تجربه‌های در دسترس در کشورهای دیگر جهان نشان می‌دهد که بین به ‌رسمیت شناخته شدن زبان و فرهنگ اقلیت‌های قومی/ ملی در یک جامعه و اجرای سیستم چندزبانه در یک کشور، هیچ تضادی با حفظ یگانگی و البته تقویت روح همبستگی آن کشور وجود ندارد. بلکه محروم کردن انسان از آموزش به زبان مادری و احساس محرومیتی که در انسان ایجاد می‌گردد و تمام هستی او را متأثر می‌کند، بسیار ویرانگر و گسست پذیر خواهد بود.

بسیار دور از شایستگی و عدالت است که در کشوری، زبان ٥% مردمش جزو زبان ملی و رسمی کشور باشد، اما در جایی دیگر زبان نیمی از مردمانش هیچ رسمیتی نداشته و خواندن و نوشتنش در مدارس هم جایز نباشد.

عدالت  و عقلانیت حکم می‌کند که؛ قائل شدن به‌حق برخورداری از آموزش به زبان مادری در پرتو نظام آموزشی دو یا چندزبانه، ضمن اینکه متضمن تأمین حقوق شهروندی و حقوق گروهی اقلیت‌های ملی/ قومی می‌باشد، به وحدت و همبستگی اختیاری بین ملیت‌ها و قومیت‌ها یاری رسانده و ضمن حفظ زبان‌های ملی همچون ذخایر و سرمایه‌های ارزشمند، به غنای فرهنگی کشور نیز می‌افزاید.

همان‌گونه که در شماره‌های پیشین “چیا” در اثبات این مهم، نمونه‌های بارزی از موفقیت ایده انسانی چندزبانه‌ای و چند فرهنگی را معرفی نمودیم، در این شماره به نمونه ششم، یعنی کشور فنلاند می‌پردازیم.

فنلاند؛ کشوری در مسیر دستیابی به کامیابی‌های جهانی

جمهوری فنلاند؛ سرزمین دریاچه و جنگل، مشتمل بر هزار دریاچه و بیش از ۸۰ درصد پوشیدگی جنگلی، کشوری که هرساله به‌عنوان یکی از کشورهای در صدر جدول کیفیت بالای زندگی در جهان قرار می‌گیرد.

فنلاند با جمعیت 5,4 میلیونی و مساحت 338432 کیلومترمربع در منطقه اسکاندیناوی واقع‌شده است. این کشور از سده دوازدهم تا آغاز سده نوزدهم، جزئی از سوئد بود و پس‌ازآن در دوره‌ای تبدیل به یک دوک‌نشین بزرگ خودگردان در امپراتوری روسیه شد. در ۱۰۰ سال پیش از استقلال توانسته بود برای خود حق رأی و حق تشکیل مجلس قانون‌گذاری را به دست آورد. با روی کار آمدن بلشویک‌ها در روسیه در سال ۱۹۱۷، همان مجلس قانون‌گذاری، استقلال فنلاند را اعلام کرد. شوروی نیز در سال ۱۹۲۰ استقلال آن را به رسمیت شناخت. زنان فنلاندی بیش از ١٠٠ سال است که دارای حق رأی هستند و بعد از زنان نیوزیلندی نخستین زنان جهان بودند که حق رأی دادن و حق انتخاب شدن را باهم به دست آوردند.

کشور فنلاند عضو اتحادیه اروپا و پایتخت آن، هلسینکی است و به ٣٢٠ شهرستان خودمختار تقسیم‌شده است. اقوام تشکیل‌دهنده فنلاند؛ ٩٣% فنلاندی و ٦% سوئدی و ١% اقوام دیگر هستند. ٧٨% مردم فنلاند دارای دین مسیحی لوتری و ٢٠% بدون مذهب هستند.

نظام آموزشی فنلاند، بهترین سیستم آموزشی جهان

فنلاندی‌ها؛ کوتاه‌ترین، شاداب‌ترین و مدرن‌ترین نظام آموزشی جهان را دارند. این کشور منابع طبیعی چندانی ندارد و نیروی انسانی را اصلی‌ترین منبع اقتصادی کشور خود می‌داند. ازنظر فنلاندی‌ها آموزش‌وپرورش هزینه نیست، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت است. با اتکا به سیستم آموزشی موفقیت‌آمیز خود توانسته‌اند شگفتی‌آفرین باشند، به‌گونه‌ای که درآمد ناخالص ملی ایران با ١٥ برابر جمعیت فنلاند، تنها ٢ برابر آن کشور است!

از بین تمام کشورهای غربی، بچه‌های فنلاندی کوتاه‌ترین زمان مدرسه و کوتاه‌ترین سال تحصیلی را دارند و بهترین نتیجه را کسب می‌کنند. بچه‌ها فقط در مدرسه تکلیف انجام می‌دهند و زمان بیشتری را بچگی می‌کنند تا بتوانند نوجوانی را درک کنند و از زندگی لذت ببرند. جالب است که بدانیم نظام آموزشی فنلاند تفاوت عمده‌ای نسبت به کشورهای بعد از خود در رده‌بندی جهان ازجمله کره جنوبی و چین دارد. این تفاوت در میزان آزادی و استقلال و خودشکوفایی دانش آموزان در نظام آموزشی فنلاند است.

نظام آموزشی فنلاند سیستمی برابرطلب، بدون هیچ‌گونه شهریه‌ و کاملاً رایگان است. شمار دانش‌آموزان در کلاس‌های درس در فنلاند بسیار کمتر از متوسط جهانی است. در درس‌های عملی، حداکثر 16 دانش‌آموز در کلاس حضور دارد. کودکان فنلاندی در مدارس، تحت‌فشار برنامه درسی متمرکز قرار ندارند و برای امتحانات و آزمون‌های مختلف علمی و درسی تحت‌فشار قرار نمی‌گیرند.

معلمی در فنلاند، سخت اما سرشار از شأن و منزلت و مزایا

دانش آموزان، معمولاً از یک برنامه درسی آزاد و سیال برخوردار هستند که بر طبق نیازها و علایق شخصی آن‌ها تدوین‌شده است. به‌تازگی مدارس فنلاند در یک اقدام عجیب، تدریس مواد درسی معمول را کنار گذاشته و دیگر، دروسی تحت عنوان شیمی، ریاضی، جغرافیا و تاریخ تدریس نمی‌شوند و تدریس زمینه‌های درسی گذشته و سنتی را متوقف کرده‌اند. در مدارس ابتدایی فنلاند، بچه‌ها از سال اول تا سال ششم با یک معلم و یک کلاس می‌مانند و مدرسه تقریباً حالتی مثل ادامه خانه برای بچه‌ها دارد و خبری از تکلیف خانه و امتحان نیست. تقریباً انگار معلم، پدر و مادر دوم بچه‌ها هستند.

در فنلاند زمان بازی، بخش بسیار مهم فرآیند یادگیری است. بازی، تفریح و شادی جزو لاینفک برنامه درسی کودکان فنلاندی است. ساعت تفریح زیاد است. به بچه‌ها اعتماد می‌کنند، در سالن غذاخوری آن‌ها خدمه‌ای وجود ندارد.  تأکید بیشتر روی موسیقی، ورزش و هنر است. این شرایط برای همه مدرسه‌های فنلاند، وجود دارد. فنلاندی‌ها باور دارند؛ اگر بتوان دنیا را کمی دمکراتیک‌تر کرد؛ جنگ کمتر، گرسنگی کمتر و امکان آموزش بیشتر خواهد بود.

شرایط معلم شدن در فنلاند بسیار سخت است. معلم‌ها باید مدرک کارشناسی ارشد داشته باشند و معمولاً از میان 10 درصد فارغ‌التحصیلان ممتاز دانشگاه انتخاب می‌شوند. توجه به منزلت والای معلمان از نکات اصلی نظام آموزشی در فنلاند است و شأن و منزلتی هم‌رده با پزشکان و وکلا داشته و حقوق و مزایای بسیار بالایی دارند (ماهانه ٣٠،٠٠٠یورو). آن‌ها هرروز تنها چهار ساعت تدریس می‌کنند و البته هر هفته باید دو ساعت در کلاس‌های آموزش ضمن خدمت شرکت کنند. در مواد یا روش‌های آموزش و تدریسشان هر طور که مایل باشند عمل می‌کنند و آزادی عمل زیادی دارند. مهم این است که بچه‌ها محیط طبیعی اطراف خود را بشناسند، گونه‌های مختلف را یاد بگیرند و به محیط‌زیست خود احترام بگذارند.

سیاست زبانی در فنلاند

جمعیت فنلاند شامل اقلیت‌های مختلفی می‌باشد که زبان، فرهنگ یا دین آن‌ها با اکثریت فنلاندی‌ها فرق دارد. ازجمله اقلیت‌های سنتی فنلاند؛ سوئدی‌زبان‌های فنلاند، سامی‌ها، رومانیایی‌ها، یهودی‌ها و تاتارها، می‌باشند. در 20 سال اخیر نیز اقلیت‌های جدید دیگری در فنلاند ایجادشده است؛ زیرا مهاجرت به فنلاند افزایش‌یافته است. مهاجرین زیادی از کشورهایی از قبیل روسیه، استونی، کشورهای بالکان، سومالی و عراق به فنلاند مهاجرت کرده‌اند.

بر اساس قانون اساسی، زبان‌های فنلاندی و سوئدی، زبان‌های ملی فنلاند هستند. نزدیک به 4.9 میلیون نفر دارای زبان مادری فنلاندی و کمتر از 300،000 نفر دارای زبان مادری سوئدی می‌باشند. زبان مادری تقریباً 245000 نفر دیگر، زبان‌های دیگری غیرازاین دو زبان است. بعد از زبان‌های فنلاندی و سوئدی، زبان‌هایی که بیشتر از بقیه زبان‌ها گویشور دارند؛ زبان‌های روسی، استونیایی، انگلیسی، سومالیایی و عربی می‌باشند. بیشتر مردم فنلاند به زبان فنلاندی که از زبان‌های فینو اوگریایی است صحبت می‌کنند. این زبان که تا حدودی با زبان مجاری نیز نزدیکی دارد به همراه زبان‌های استونیایی و مالتی، زبان‌های رسمی غیر هندواروپایی اتحادیه اروپا می‌باشند.

آموزش دو زبان خارجی، علاوه بر زبان مادری

همان‌طور که گفته شد؛ فنلاند دارای دو زبان رسمی فنلاندی و سوئدی است. زبان مادری حدود 9٢ درصد از فنلاند، زبان فنلاندی و زبان مادری تقریباً 5 درصد این کشور، سوئدی است. در سواحل غربی و جنوبی کشور بیشترگویشوران دارای زبان فنلاندی هستند. لازم به ذکر است، زبان سوئدی که در فنلاند صحبت می‌شود، زبان سوئدی فنلاند (Suomenruotsia) است. نحوه تلفظ کلمات زبان سوئدی فنلاند با زبان سوئدی که در خود کشور سوئد گویش می‌شود تا حدی فرق می‌کند.

زبانِ فَنلاندی (به انگلیسی:: Finnish language به فنلاندی: suomi، تلفظ: سوئُمی)، زبانی است که اکثریت فنلاندی‌ها و اقلیت‌های فنلاندی در بیرون از فنلاند بدان سخن می‌گویند. همچنین این زبان، زبان رسمی اقلیت‌های زبانی فنلاندی در سوئد و نروژ هست.

در فنلاند امکانات مختلف فراوانی برای آموختن زبان فنلاندی یا سوئدی، موجود می‌باشد. دوره‌های آموزشی مختلفی برای کودکان و همچنین برای بزرگ‌سالان برنامه‌ریزی می‌شود. در حقیقت کليه دانش آموزان فنلاندي، طي دوره آموزش پايه، به آموزش 2 زبان خارجي علاوه بر آموزش زبان مادري آموزش می‌بینند. از سال 1996، طرح ملي 5 ساله‌ای با هدف ارائه متنوع برنامه‌های آموزشي به زبان‌های مختلف، به مورداجرا گذارده شده است. در انتخاب زبان‌های آموزشي، سبب توجه خاصي به ویژگی‌های منطقه‌ای و دادن فرصت‌های برابر به دانش آموزان گرديده است.

اگرچه بیشتر شهرستان‌های فنلاند، فنلاندی زبان هستند، اما شهرستان‌های فنلاند می‌توانند دارای یک یا دو زبان رسمی باشند. شهرستان‌های دوزبانه بیشتر در سواحل غربی و جنوبی کشور واقع‌شده‌اند. اگر شهرستانی دارای دو زبان رسمی باشد، در هنگام استفاده از خدمات شهرستان، مثلاً در درمانگاه یا ادارات و شهرداری‌ها، از هر دو زبان استفاده می‌شود.

هیچ اجباری در استفاده از زبان اکثریت برای اقلیت زبانی فنلاند وجود ندارد

زبان‌هایی که در فنلاند در مهدکودک‌ها، مدارس پیش‌دبستانی و مدارس مقطع ابتدایی استفاده می‌شود، معمولاً زبان فنلاندی یا سوئدی است. بعضی از شهرستان‌ها برای آن دسته از دانش‌آموزانی که مهارت زبانی آن‌ها برای شرکت در کلاس‌های عادی مدارس مقطع ابتدایی کافی نیست، دوره آموزش آماده‌سازی قبل از ورود به مقطع ابتدایی را برنامه‌ریزی می‌کنند.

اگر زبان مادری کودک، زبان دیگری غیر از زبان‌های فنلاندی یا سوئدی باشد، در این صورت برای کودک مذکور آموزش زبان مادری خود کودک توسط شهرستان برنامه‌ریزی می‌شود. مثلاً اگر کودک به مدرسه سوئدی‌زبان برود، او می‌تواند زبان سوئدی را به‌عنوان زبان دوم خود بیاموزد. کودکان، زبان‌های تازه را حتی اگر در ابتدای امر مشکل به نظر برسند را زود می‌آموزند. زبان فنلاندی یا سوئدی، در کودکستان، مدرسه پیش‌دبستانی و در مدارس دیگر، آموزش داده می‌شوند. این‌گونه آموزش، آموزش فنلاندی یا سوئدی به‌عنوان زبان دوم یا آموزش S2 (S2-opetus) نامیده می‌شوند.

چنانکه سطح زبان فنلاندی یا سوئدی کودک یا نوجوان در حدی نباشد که بتواند در کلاس عادی شرکت کند، در این صورت می‌تواند آموزش مقدماتی تحصیلات ابتدایی را دریافت کند. در طول مدت آموزش مقدماتی، زبان فنلاندی یا سوئدی و بعضی از دروس دیگر را می‌آموزد. آموزش مقدماتی به افراد دارای سنین 16-7 سال، اختصاص دارد. این دوره آموزشی معمولاً یک سال طول می‌کشد. پس‌ازاین مدت، دانش‌آموز به کلاس عادی انتقال می‌یابد.

باوجود برخورداري كشور فنلاند از محدوده زباني كوچك، ارائه آموزش‌های چندزبانه به دانش آموزان در سطح بسیار بالا و رضایتمندی بر اساس استانداردهای بین‌المللی و سازمان یونسکو کاملاً مشهود است. در فنلاند هیچ‌کس مشکل یادگیری زبان مادری خود را ندارد.

در کشور فنلاند، با وجودی که اکثریت بسیار بالایی (بیش از ٩٠ درصدی) با زبان فنلاندی تکلم می‌کنند، هم‌زمان تمام امکانات آموزشی و ارائه خدمات به زبان مادری در ادارات و سیستم خدمات‌رسانی برای اقلیت ٥% سوئدی‌زبان کشور فراهم می‌باشد و هیچ اجباری در استفاده از زبان اکثریت برای این اقلیت زبانی کشور وجود ندارد. برای سایر اقلیت‌ها و مهاجرین نیز امکانات کافی برای یادگیری و آموزش زبان مادری خود فراهم  بوده و در شرایط طبیعی زبان‌های دیگر فنلاند به آن‌ها آموزش داده می‌شود.

منابع:

https://fa.wikipedia.org

– روزنامە همشهری

http://www.mashad-ketab.ir

farnovin.ir /

http://www.infopankki.fi

این مطلب در شماره ۱۹ ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com