این شماره: جمهوری خلق چین
امین عزیزی
تأکید بر حق آموزش به زبان مادری، پیش از هر چیز از این فرض ناشی می‌شود که تنوع زبانی و فرهنگی، که جزء ارزش‌های انسانی و از عوامل انسجام بخش جوامع بشری است، جز از طریق حق آموزش به زبان مادری حفظ نمی‌شود. یونسکو آموزش به زبان مادری را حق کودکان می‌داند، زیرا کودکان، زبان مادری خویش را بهتر درک می‌کنند و همین درک موجب می‌شود آن‌ها از فعالیت‌های آموزشی لذت ببرند.
زبانی که به نگارش درنیاید، به‌تدریج ضعیف و ناکارآمد شده و درنهایت می‌میرد
ایران بر اساس شاخص تنوع زبانی، با داشتن دست‌کم شش زبان متمایز ،از درصد همانندی پائینی برخوردار است. هر يك از زبان‌های کوردی، ترکی، عربی، بلوچی و ترکمنی به‌عنوان زبان مادری از اقلیت‌های ملتی/ قومی ايران، معرف وجهی از فرهنگ و هويت متمایز آنان به شمارمی آیند و در عین اینکه بازتاب‌دهنده باورها، ارزش‌ها و سنت‌های آنان بوده، ارزش‌ها و هویت خاص آن‌ها را نیز از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌سازند. انحصار آموزش رسمی به زبان فارسی که یکی از جلوه‌های آشکار زبان کشی است، موجب افت پایگاه اجتماعی زبان اقلیت‌ها و اختلال در ماهیت و نقش انتقالی آن‌ها شده است. زبانی که به نگارش درنیاید و در فرایند آموزش و کاربرد رسمی با واژه‌گزینی و خلق کلمات مناسب برای اختراعات و فراورده‌های جدید بشری خود را به‌روز نکند، در اثر گسترش آلودگی‌اش به واژه‌های نوین و روزآمد زبان رسمی مسلط، به‌تدریج ضعیف و ناکارآمد شده، قابلیت ارتباطی خود را ازدست‌داده و درنهایت می‌میرد. (آموزش به زبان مادری؛ فرصت یا تهدید – شاهد علوی)
در شماره‌های پیشین ماهنامه چیا، تجارب کشورهایی که دارای اقلیت‌های زبانی متفاوت هستند را موردبررسی قرار داده و نمونه‌های موفق اجرای سیستم چندزبانگی را یادآور شده‌ایم. در این شماره ماهنامه چیا، بخش هفتم از این سلسله مباحث را موردتوجه قرار می‌دهیم. توجه به تجربه چینی تنوع زبانی و فرهنگی و چگونگی برخورد دولت کمونیستی این کشور با فرهنگ و زبان اقوام و اقلیت‌های ده‌ها میلیونی این کشور ارزشمند و قابل تأمل می‌باشد.
چین در قالب یک نظام تک‌حزبی و کمونیستی
“جمهوری خلق چین، متشکل از ۵۶ قوم و نژاد متنوع و رنگارنگ، با بيش از هفت هزار سال پیشینه تاريخي، داراي يكي از كهن‌ترين و درخشان‌ترين تمدن‌ها و غني‌ترين فرهنگ‌هاي بشري است. چهار اختراع مهم جهان؛ قطب‌نما، باروت، صنعت چاپ و كاغذ از دستاوردها و خدمات مهم آنان به بشريت محسوب مي‌شود. (عادل خانی دکتری مردم‌شناسی از دانشگاه پکن).
یافته‌های باستان‌شناسی و فسیل‌های مربوط به انسان در ٦٨٠ تا ٧٨٠ میلیون سال پیش و فسیل مرد پکنی از گونه راست‌قامت و دارای توانایی ساخت آتش در غاری نزدیک پکن با قدمت ١١ تا ١٨ هزار سال پیش از میلاد و شکلی از نوشتار از حدود ٥٠٠٠ سال پیش در سرزمین کنونی چین کشف شدە است.
کشور چین با چشم‌انداز طبیعی متنوع با استپ‌های جنگلی و بیابان‌هایی چون گبی و هم‌مرز با رشته‌کوه هیمالیا، سابقه ٦٠٠٠ سال نظام سیاسی بر پایه سلطنت مطلقه موروثی است که در سال ١٩١١ با تشکیل جمهوری چین نابود شد و در سال ١٩٤٩ با پیروزی کمونیست‌ها به رهبری مائوتسه تونگ، جمهوری خلق چین تأسیس گردید.
چین در قالب یک نظام تک‌حزبی و توسط حزب کمونیست اداره می‌شود و دارای ٢٢ استان، ٥ منطقه خودمختار، ٤ شهر با مدیریت مستقیم (پکن، شانگهای، تیانجین و چونگ کینگ) و ٢ منطقه با خودمختاری بسیار (هنگ کنگ و ماکائو) می‌باشد.
چین در طول تاریخ، تحت تأثیر مذاهب و مکاتب فکری بوده است. ازجمله می‌توان به کونفسیوس گرایی، بودائی و تائویی، ٣ مکتب فکری و مذهبی تاریخی مردم اشاره کرد. بی‌دینی در چین ٤٦%، بودائی ١٦%، مسیحی٤%، مسلمان ١% و بقیه پیرو مذاهب دیگر هستند.
بافت جمعیتی و سیاست‌های قومی در چین
٩١% جمعیت چین از قوم “هان” هستند. بقیه از اقلیت‌های قومی مانند ژوانگ، منچو، اویغور، هویی، میاو، یی، توجیا، مغول و تبتی می‌باشند. هرچند جمعيت اقلیت‌های قومي در چین نسبت به کل جمعیت آن اندك است، اما جغرافياي پراكندگي آنان بسيار گسترده است. در مناطق مسكوني قوم «هان»، يعني قوم اصلي و غالب چين، اقلیت‌های قومي نيز سكونت دارند و در مناطق اقليت نشين نيز مراكز مسكوني قوم «هان» وجود دارد. اين تركيب پراكندگي در يك فرايند تاريخي طولانی‌مدت و براثر ارتباطات، مهاجرت و حركت از نقطه‌ای به نقطه ديگر ميان اقوام گوناگون چين شکل‌گرفته است.
١٥٥ منطقه خودمختار، ویژه مناطق اقلیت نشین
یکی از سیاست‌های اساسی دولت چین، ایجاد “نظام خودگردانی ویژه مناطق اقلیت‌های قومی” است که نخستین منطقه خودمختار به این نام در سال ١٩٤٧ در مناطق تحت حکومت کمونیست‌ها در مغولستان داخلی ایجاد شد و با سیطره آن‌ها در سال ١٩٤٩ بر تمام چین، چند منطقه دیگر خودمختار (اویغوری، جوانگ، تبت، هویی و…) تأسیس گردید و تا پايان سال ١٩٩٨ ميلادي، مناطق و نواحي خودمختار ويژه اقلیت‌های قومي در تقسيمات سياسي و اداري چين به ١٥٥ منطقه رسید كه شامل ٥ منطقه بزرگ خودمختار، ٣٠ ولايت خودمختار، ١٢٠ شهرستان خودمختار و ١٢٥٩ روستاي اقليت نشين می‌باشد.
٤٤ اقليت از ميان ٥٦ اقليت قومي سراسر چين داراي منطقه خودمختار هستند و ٧٥% كل جمعيت اقلیت‌های قومي چين از ساختار خودگرداني در مناطق خود برخوردارند و مساحت بخشهای اداري مناطق خودمختار اقلیت‌های قومي ٦٤% از كل مساحت كشور را تشكيل می‌دهد و مناطق سكونت آن‌ها ازلحاظ منابع معدني و ذخاير زيرزميني بسيار غني و متنوع هستند.
آزادی کاربرد زبان اقلیت‌های قومی در چین
دولت چین درمجموع سیاست‌ها و امتیازات بیشتری به‌ویژه در برنامه تنظیم خانواده و افزایش توسعه اجتماعی و اقتصادی برای اقلیت‌های قومی قائل بوده که این امر سبب افزایش چشمگیر جمعیت اقلیت‌ها نسبت به متوسط رشد شدە است.
همه اقلیت‌های قومي چين از آزادي كاربرد و توسعه خط و زبان خويش برخوردارند. دولت چین از دهه ٥٠ میلادی درزمینه خط و زبان اقلیت‌های قومي با تربیت نيروي انساني شايسته و متخصص، به ابداع، اصلاح و پيرايش زبان‌های فاقد خط يا زبان‌های مخطوط ناقص كمك كرد و تلاش زيادي براي كاربردي نمودن خط و زبان اقلیت‌های قومي در همه زمینه‌ها مبذول داشت تا اين خطوط و زبان‌ها در قالب آموزش‌های دوزبانه و سوادآموزي به بزرگ‌سالان و انتشار روزنامه‌ها و جرايد و نشر كتاب استعمال و ترويج شوند.
ایجاد دولت‌های خودگردان و تأمین هزینه‌های تدريس زبان‌های محلي و ملی
دولت چین همچنین برای تعدیل سیاست‌هایی که منجر به توزيع نابرابر فرصت‌ها و سرمایه‌ها و خدمات رفاهي و آموزشي، تمركز مراكز صنعتي و توليدي و زیرساخت‌های عمده اقتصادي در استان‌های خاص، افزايش اختلاف شاخص‌های رفاه در بين استان‌های محروم اقليت نشين با استان‌های برخوردار، تقسيم ناعادلانه فرصت‌های مديريتي و سهم نابرابر مناطق محروم در مشارکت‌های سياسي و توزيع قدرت که به تشديد فقر و محروميت در مناطق اقليت نشين و افزايش مهاجرت‌ها و عدم بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در مناطق مختلف، می‌انجامید، شكلي از دولت فدرالي كه داراي دولت‌های خودگردان باشند را به اجرا گذاشت و نیز با به رسميت شناختن زبان‌های محلي در سطح محلي يا ملي، تضمين حضور نمايندگان اقوام در دولت مركزي يا ارگان‌های مفسر قانون اساسي، تصويب سیاست‌های تنوع‌گرایی فرهنگي در مجلس و گنجاندن آن‌ها در قانون اساسي، تأمین هزینه‌های تدريس زبان‌های محلي در دانشگاه‌ها، مدارس و دستگاه‌های ارتباط‌جمعی و اعطاي نقش بین‌المللی به دولت‌های محلی، تنوع قومی را نه به‌عنوان یک تهدید، بلکه به‌عنوان یک فرصت که به غنا و ثروت جامعه می‌انجامد، مقبولیت بخشید.
همچنین دولت چین با نگاهی منطقی و آگاهانه در جهت پاسخگویی به نیازهای فرهنگی و سیاسی اقلیت‌های قومی؛ برابری و همبستگی قومی، خودمختاری مناطق اقلیت نشین، تضمین به‌کارگیری و رشد زبان و نوشتار اقلیت‌های قومی، احترام به آداب‌ورسوم و سنن و آزادي اعتقادات و باورهاي ديني و ارتباط با شخصیت‌ها و بزرگان اقلیت‌های قومي را اجرایی نمود.
دولت چين براي جلب اعتماد اقلیت‌های قومي به نيازهاي فرهنگي و سياسي اقلیت‌های قومي، پاسخ می‌گوید. به‌عنوان نمونه در این راستا، عبارت چيني «بانك خلق چين» كه در روي اسکناس‌های رايج در چين منقوش است را به زبان چهار اقليت قومي داراي جمعيت عمده در کشور در صفحه پشت هر اسكناس درج كرده و تصاويري از اقلیت‌های قومي ساكن آن كشور را بر روي اسكناس رايج حك كرده است.
اقلیت‌های قومی و سیاست‌های زبانی در چین
زبان‌های چینی که اغلب درمجموع به نام “چینی” – زونگوون- (Zhōngwén) خوانده می‌شود، به خانواده زبان‌های چینی – تبتی تعلق دارد. زبان گفتاری آن هم که هانیو (Hanyu)- زبان قوم هان (Han) خوانده می‌شود، به دلیل نبود مرجع نوشتاری برای زبان شفاهی اغلب تضادآفرین است.
ماندارین که زبان رسمی شمال و شمال غربی چین است، با 836 میلیون گویشور، پرگویشورترین زبان دنیاست. وو (wu)، گان (gan)، هاکا (hakka)، مین (min)، زیانگ (xiang) و نیز گروه‌های زبانی مینان (minnan) و مین بی (minbe)، ازجمله زبان‌های دیگر چین است. تمامی این زبان‌ها از نوشتاری واحد تبعیت می‌کنند که با حروف الفبای چینی نوشته می‌شود.
دولت چین با جديت سياست برابري اقوام و برابري زبان‌ها را به مرحله اجرا درآورده و احترام شايسته و حمایت‌های قانوني نيز براي كاربرد و توسعه خط و زبان اقلیت‌های قومي قائل شده است. جمعيت اقلیت‌های قومي کشور چین بالغ‌بر ١٠٨ ميليون نفر برابر با ٩٨/٨% جمعيت کل کشور می‌باشد. آموزش گروه‌های اقليت نژادي، بخش مهم تعهدات آموزش ملي را تشكيل می‌دهد.
آموزش به زبان مادری در مدارس مناطق اقلیت‌های قومی
دولت کمونیستی چین به تشويق و توسعه آموزش معلمين اقلیت‌های قومي در جهت پيشبرد توسعه آموزش در نواحي اقليتي مبادرت می‌نماید. مؤسسات آموزش عالي، کالج‌ها و مدارس متوسطه آموزش، عهده‌دار مسئوليت آموزش‌وپرورش معلمان اقلیت‌های قومي می‌باشند. علاوه بر اين بخش‌هایی از مؤسسات ملي و دانشگاه‌های جامع نيز به ارائه برنامه‌های آموزش معلمان اقلیت‌های قومي مبادرت می‌نمایند.
در کشور چین تمام امکانات و شرایط لازم برای آموزش به زبان مادری در مدارس برای اقلیت‌های قومی کاملاً مهیا بودە و هیچ‌گونه محدودیتی برای استفاده و کاربرد آن قانونا و عرفا وجود ندارد. همچنین در مدارس مناطق اقلیت نشین به‌نوعی، سیستم پیشنهادی یونسکو در مورد آموزش چندزبانگی اجرایی گشته است. این در حالی است، باوجوداینکه چین دارای دولتی کمونیستی و آزادی‌های سیاسی در آن به‌شدت محدود بودە و تنها یک حزب (دولتی – کمونیستی) در آن اجازه فعالیت دارد، درزمینه آزادی‌های فرهنگی و زبانی برای اقوام و اقلیت‌های قومی سازوکارهای لازم را جهت راضی نگه‌داشتن آن‌ها و احترام به زبان و فرهنگ و آداب‌ورسومشان به کار بسته است. البته آموزش زبان چینی و فراگیری آن به دلیل اینکه زبان بیش از ٩٠% کشور چین می‌باشد، در تمام مدارس اجباری بوده و آموزش زبان انگلیسی نیز به علت کاربرد جهانی و اقتصادی آن از دروس اجباری می‌باشد.
فشارهای ایدئولوژیکی کمونیست‌ها علیه اقوام و اقلیت‌ها
اما با تمام این‌ها، انتقادات شدیدی مدام درزمینه نقض حقوق بشر در چین از جانب محافل بین‌المللی و مدافعان حقوق اقلیت‌ها به دولت کمونیستی چین وارد گردیدە است. به‌ویژه ازآنجاکه چین دارای رژیمی ایدئولوژیک و تک‌حزبی و کمونیستی است، برای تحمیل و القا مبانی عقیدتی خود فشارهای زیادی به اقلیت‌ها وارد می‌نماید و در موارد زیادی از قوه قهریه و فشارهای گوناگون علیه اقوام استفاده نموده و هر جا که مبانی کمونیستی دولت حاکم با آداب‌ورسوم و فرهنگ اقوام و اقلیت‌ها تباینی داشته باشد، حاکمیت با استفاده از زور و فشار، اختلاف را به نفع خود به پایان می‌برد. بدون شک این زمینه ایست جهت پایمال کردن حقوق فرهنگی اقلیت‌ها و اقوام گوناگون ساکن چین.
فهرست منابع:
– سايت رسمي كميسيون دولتي امور اقوام جمهوري خلق چين http://www.seac.gov.cn
– اقلیت‌ها و تبعيض؛ ج.ام.ورستر، فيليپ پرل موتر، سينگ بازيل و …؛ ترجمه محمود روغني؛
– Anthony smith, The Ethnic origins of nations
– Edward shills, ‘primordial,personal,sacred and sivil ties’»
– Gliford Geertz,’The Intergative Reolution”in c.Geertz(ed.),
– سايت اقلیت‌های قومي در خبرگزاري شين خوا: News.xinhuanet.com http://
– Walton, Greg; International Centre for Human Rights and Democratic Development (2001).
این مطلب در شماره ۲۰ ماهنامە چیا چاپ گردیده است.
ایمیل نشریه: chya.govar@gmail.com
ثبت دیدگاه