امین عزیزی
ایران کنونی متشکل از اتنیکها، زبان‌ها و فرهنگ‌های متعدد و مختلف می‌باشد و نمونه‌ی مثال‌زدنی از جامعه چندملیتی، چند باوری، چند فرهنگی و چند زبانی است. متأسفانه عمده این تفاوت‌ها سال‌هاست که مورد کتمان واقع‌شده و سیاست‌هایی برای حذف و کم‌رنگ کردن هویت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌های متمایز بکار بسته شده است.
سیاست‌های آسیمیلاسیون زبانی – فرهنگی و به‌گونه‌ای؛ ژنوساید هویتی – زبانی صورت گرفته علیه جوامع مغلوب در ایران برای ملت‌سازی و یکسان‌سازی گرچه با موفقیت‌های نسبی همراه بوده ولی دیگر نمی‌توان از موفقیت این پروژه بر مبنای تک اتنیک (فارس زبان) سخن گفت. چون این پروژه ضد انسانی سال‌هاست که رنگ‌باخته و خواستِ به رسمیت شناخته شدنِ بافتِ متکثرِ منطقه جغرافیائی ایران، نشان از شکست پروژه تک اتنیکی – تک تیپی دارد.
ایجاد سیستم اداری، آموزشی و تحصیلی بر پایه بافت واقعی جامعه چندملیتی، چند زبانی، چند فرهنگی، چند باوری و.. در ایران، خواهد توانست در عین وجود تفاوت‌ها، مفاهیم مشترک انسانی و اجتماعی را خمیر مایه همبستگی قرار داده و جامعه در مسیری که در جهت تعالی تک‌تک انسان‌ها مفید می‌باشد گام بردارد.
تجارب گران‌بهای قبول و جایگزینی این سیستم و نگرش، در کشورهای مختلف، درستی دموکراتیزاسیون پروسه آموزش و پلورالیسم زبانی – فرهنگی را نه یک‌بار که صدها بار به اثبات رسانده است. در این شماره چیا نیز به سیاقِ ٨ شماره پیشین، تجربه‌ی موفق دیگری را ازاین‌دست، این بار در کشور اسپانیا به تجارب دیگرمان می‌افزاییم.
اسپانیا؛ میراث دار ٥٠٠ میلیون اسپانیولی زبان
پادشاهی اسپانیا، ریشه نام رومی هیسپانیا (اسپانیا Espana که از کلمه‌ی قدیمی Span گرفته‌شده است; به معنی سرزمین مخفی یا دورافتاده) با داشتن ۹۹۲، ۵۰۵ کیلومترمربع وسعت از اعضای اتحادیه اروپا، با جمعیت ٥٠میلیونی، کشوری دموکراتیک و توسعه‌یافته و نوزدهمین اقتصاد جهان و سطح بالای استاندارد زندگی و در بین ده کشور نخست جهان، در دوران جدید به‌عنوان یک امپراتوری بزرگ جهان مطرح بوده و یکی از فاتحان بزرگ قارە آمریکا (کشور اسپانیا نقشی کلیدی در کشف بخشهای مختلف دنیا و گسترش آن داشته است) به شمار می‌آید که ٥٠٠ میلیون اسپانیایی‌زبان در آمریکا میراثی است که اسپانیایی‌ها در این قاره به‌جا گذاشته‌اند، به‌طوری‌که زبان رسمی تمام کشورهای قاره آمریکا به‌جز کانادا و برزیل و ایالات‌متحده، زبان اسپانیولی است.
در اواسط قرن بیستم ۱۹۳۹-۱۹۳۶ اسپانیا درگیر جنگ‌های داخلی شد و نتیجه آن روی کار آمدن حکومت دیکتاتوری ژنرال فرانکو بود که تا سال ۱۹۷۵ ادامه داشت. پس از مرگ فرانکو دموکراسی در اسپانیا برقرار شد و نظام پارلمانی شکل گرفت.
اسپانیا؛ کشور خودمختاری‌ها
اسپانیا از سال ١٨٣٣ دارای یک جغرافیای مشخص بوده و مساحت آن تغییری نکردەاست. بر پایه قانون اساسی ١٩٧٨م، دهستان‌ها (٨١٠٨دهستان) کوچک‌ترین بخش تقسیمات کشور است. یک یا چند دهستان باهم واحدی به نام شهرستان تشکیل می‌دهند که جزئی از ٥٠ استان کشور محسوب می‌شوند.
استان‌ها نیز خود جزئی از ١٧بخش خودمختار کشور می‌باشند. بر اساس سیستم ٥٠ استانی، استان‌ها برای انجام کارهای دولتی طراحی‌شده‌اند. این سیستم با تغییراتی جزئی، همان سیستمی است که در سال ١٨٣٣ توسط “خاویر د بورگوس” طراحی گردیدە است.
استان‌ها در گذشته دارای اهمیت بیشتری بودند، اما با اجرای سیستم مناطق خودگردان، قدرت استان‌ها کمتر و به مناطق دارای گروه‌های قومی تقسیم و حق خودگردانی و اداره امور داخلی به آن‌ها بخشیدە شد و شهرستان‌ها در اداره امور داخلی، دارای خودمختاری بیشتری گردیدند. از میان ٥٠ استان، به دلایل تاریخی ٧ استان ازجمله استان مادرید، بخش خودمختار هستند. همچنین دو شهر خودمختار به نام‌های سئوتا و ملیله که چند جزیره بخشی از آن‌هاست، جدا از ١٧ بخش خودمختار دیگر تقسیم‌بندی گردیده‌اند. طبق قانون اساسی، اسپانیا کشوری متحد و غیرقابل تقسیم است.
آندلس یا اسپانیا!
ازنظر فرهنگی، اسپانیا دارای جنبه‌هایی از میراث فرهنگی روم در تمام زوایای زندگی بودە و ازنظر تعداد میراث فرهنگی بعد از ایتالیا و چین در رده سوم جهان قرار دارد. همچنین بر طبق قانونی اساسی اسپانیا هیچ دینی در این کشور رسمی نیست و همه مردم در اعمال و باورهای دینی خود آزادند ولی مذهب کاتولیک به‌طور رسمی آموزش دادە می‌شود. بر اساس پژوهش‌ها ٧١% اسپانیایی‌ها مسیحی کاتولیک و ٢٤% بی‌دین و بقیه جزو سایر مذاهب هستند. لازم به ذکر است در صدر اسلام، مسلمانان با گذشتن از تنگه جبل‌الطارق، فاصله کوتاه میان شمال آفریقا و اسپانیا را طی کردند و با فتح آن سرزمین، نام آندلس را بر آن نهادند. اسپانیا در سال ٧١١م توسط مسلمانان تصرف و مدت ٨ قرن تحت سلطه آن‌ها بود. سیطره آخرین بازماندگان حکومت مسلمانان در سال ١٤٩٢م پایان یافت.
در حال حاضر نژاد مردم اسپانیا، ترکیبی از بومیان شبه‌جزیره ایبریا و فاتحان این شبه‌جزیره است. اقوام و نژادهای غیربومی، عبارت‌اند از: رومن‌ها، اقوام مدیترانه‌ای، سوبی، وندالز، ویزیگوت ها و اقوام تتونیک. علاوه بر این، یهودیان نیز در این سرزمین ساکن شده‌اند. در حال حاضر چند گروه قومی اصلی در اسپانیا ساکن‌اند که ازلحاظ فرهنگ و زبان خصایصی جداگانه‌ای دارند. برای مثال: ۱. کاتالان‌ها که ۱۶ درصد از کل جمعیت اسپانیا هستند و در نواحی شمال شرقی و جزایر شرقی ساکن‌اند (شهر بارسلون، مرکز کاتالان‌هاست)؛ ۲. گالیسین ها (Galicians) که ۷ درصد کل جمعیت اسپانیا را تشکیل می‌دهند و در نواحی شمال غربی اسپانیا سکونت دارند؛ ٣- باسک‌ها که ۲ درصد از کلی جمعیت اسپانیا هستند و اطراف خلیج بیسکایی در شمال اسپانیا مستقرند. شهر بیلبائو مرکز این منطقه است و روماها که اقوام چادرنشین اسپانیا هستند.
اقلیت‌های زبانی
اسپانیا کشوری چندزبانه است. بر طبق قانون اساسی؛ حقوق انسانی، فرهنگ، آداب و رسوم و زبانِ تمام مردم اسپانیا محافظت خواهد شد. زبان اسپانیایی یا اسپانیولی (در قانون اساسی به نام کاستیلی ذکرشده است) زبان رسمی تمام کشور به‌حساب می‌آید و طبق قانون، وظیفه و حق هر اسپانیایی است که این زبان را بیاموزد. همچنین بر طبق قانون اساسی تمام زبان‌های دیگر اسپانیا در مناطقی که به‌کاربرده می‌شوند، رسمی به‌حساب می‌آیند.
زبان اسپانیولی، دومین زبان پر گویش جهان است و زبان مادریِ نزدیک به ٥٠٠ میلیون نفر محسوب می‌شود. به‌جز زبان اسپانیولی که زبان رسمی تمام کشور است زبان‌های دیگری که در مناطق خود رسمیت دارند عبارت‌اند از:
– زبان باسکی در باسک و ناوارا که بخشی خودمختار در دامنه کوه‌های پیرنه غربی در اسپانیا است، برخلاف زبان‌های پیرامون خود از خانواده‌ی زبان‌های هندواروپایی نیست و از زبان‌های پیش از ورود آریاییان به اروپاست.
– زبان کاتالونی / والنسیایی، زبانی رومی‌تبار و زبان رسمی کشور آندورا است. کاتالونیا، بخشی خودمختار است در شمال شرقی اسپانیا. (در کاتالونیا یک لهجه به نام آرانسی به رسمیت شناخته‌شده است که فقط ٦٧٠٠ گویشور دارد.)
– زبان گالیسی از زیرمجموعه‌های زبان‌های رومی در گالسیا، از بخشهای خودمختار در شمال غربی اسپانیا است که زمانی زبان رسمی دربار اسپانیا بوده که کم‌کم جایگاه خود را از دست داد و امروز تنها در منطقه گالسیا رسمیت دارد. ازنظر درصد گویشوران زبان باسکی ۲٪، کاتالانی و والنسیایی ۱۷٪ و گالیسی ۷٪ کاربرد دارد.
همچنین زبانه‌های اکسیتان، آستوری و آراگونی از دیگر زبان‌های رسمی و زبان‌های اکسترامادورایی و فالا از زبان‌های غیررسمی کشور اسپانیا هستند
جایگاه قانونی زبان‌ها و ویژگی‌های سیاست و آموزش زبانی
مادە سوم قانون اساسی اسپانیا، چندزبانگی را به‌عنوان میراث فرهنگی – ملی به رسمیت شناخته و دولت را موظف به احترام‌گذاری به همه زبان‌های مردم اسپانیا نموده است و ضمن اینکه زبان اسپانیولی را به‌عنوان زبان اول رسمی کشور معرفی نموده، تمام زبان‌های دیگر اسپانیا را به‌عنوان زبان دوم رسمی تائید و حفاظت و بسط آن‌ها را وظیفه دولت دانسته است.
در اسپانیا از میان ١٧ منطقه خودمختار، ٢ منطقه باسک و گالچیا نسبت به دیگر مناطق دارای امتیازات بیشتری هستند و سیستم آموزشی و تحصیلی این مناطق تماماً تحت نظر مدیران منطقه ارائه و اداره می‌شود.
هدف سیستم آموزشی کل اسپانیا به وجود آوردن نسلی 2 زبانه معرفی‌شده است. ولی در مدارس دولتی و خصوصی ایالت هائی به‌مانند کاتالان، انتخاب و گسترش زبان کاتالانی هدف گزاری گردیده است. درعین‌حال والدین تمامی دانش آموزان حق انتخاب زبان‌آموزشی کودکان خود را دارند. قانون تصویب‌شده ایالت کاتالان در سال 1998 آموزش و تحصیل زبان کاتالانی در تمامی دانشگاه‌ها ایالت مذکور را حمایت می‌کند.
در ایالت کاتالان اسپانیا با تصویب قانونی در سال 1983 سیستم آموزشی و تحصیلی منطقه بر اساس مدلی از پیش تعیین‌شده به اجرا گذاشته شد. در این قانون زبان آموزش و تحصیل به‌صورت آزاد بیان‌شده و قانون هرگونه تبعیض زبانی را به‌عنوان جرم شناخته است. تمامی معلمین منطقه ملزم به یادگیری زبان اسپانیائی و زبان رسمی منطقه‌ای‌اند ولی تمامی دانش آموزان در انتخاب زبان آموزش آزاد می‌باشند. فقط اگر تمامی دروس را به زبان کاتالانی انتخاب کنند ملزم به یادگیری چندین ساعت اجباری زبان اسپانیائی می‌باشند و برعکس نیز صادق هست.
همچنین در سال 1998 پارلمان ایالت کاتالان اسپانیا با تصویب قانون زبانی سعی در گسترش و حمایت زبان کاتالانی در رسانه‌ها، مکان‌های عمومی، سیستم آموزشی، ادارات، اقتصاد و… نمود. سیستم آموزشی ایالت کاتالان علیرغم پایه‌ریزی بر مبنای زبان کاتالانی بدون کوچک‌ترین تضادی، زبان اسپانیائی را نیز در برنامه خود گنجانده و بهره می‌برد.
در ایالت باسک نیز در ماده 6 قانون اساسی ایالت، دقیقاً زبان باسکی به مانند زبان اسپانیائی دارای حقوق برابر در تمامی زمینه‌ها معرفی گردیده و به‌عنوان زبان رسمی ایالت معرفی‌شده است. قوانین زبانی ایالت باسک حقوق زبانی مردم باسک و زبان باسکی را ضمانت کرده و تخطی از این امور را به‌عنوان جرم شناخته است. قانون زبانی که در سال 1982 در ایالت باسک به تصویب رسیده امروز نیز اساس سیستم آموزشی و تحصیلی ایالت باسک را تشکیل می‌دهد. سیستم زبانی ایالت باسک بر اساس 4 مدل مختلف تعریف گردیده است. والدین دانش‌آموز و خود دانش‌آموز حق انتخاب مدل آموزشی در مقاطع ابتدائی و راهنمایی را بر عهده دارد.
در دیگر سو سیستم آموزشی اسپانیا دانش آموزان را به آموزش زبان‌های فرانسوی و انگلیسی به‌عناوین‌مختلف تشویق می‌کند.
با تمام این حقوق، در اسپانیا بسیاری از باسک‌ها و کاتالان‌ها مایل به جدایی از کشور اسپانیا هستند و خواستار برگزاری رفراندوم عمومی در ایالت خود جهت کسب استقلال و ایجاد کشور مستقل خود می‌باشند.
منابع:
* ویکی‌پدیاfa.wikipedia.org
* http://www.kojaro.com
* http://europetourz.net
http://www.hamshahrionline.ir
چاپ شدە در شمارە 22 ماهنامە چیا.
ثبت دیدگاه