نرگس رفیعی
کارشناس ارشد مطالعات زنان
ماماها هرروزه در سراسر دنیا در تلاش‌اند تا مادران و نوزادان را به درجه‌ای از امنیت جانی و سلامتی برسانند که لیاقت آن را دارند. بزرگ‌ترین اهمیت مامایی زندگی بخشیدن به نوزاد به‌طور طبیعی است.
ماما یا قابله شخصی است که در پزشکی زایمان تبحر دارد. زمینه کاری مامایی مربوط به بارداری، جنین‌شناسی، زایمان، دوران پس از زایمان، بیماری‌های زنان، نوزادان و مراقبت‌های مربوطه، بهداشت، تغذیه مادر و کودک، تنظیم خانواده، بیماری های داخلی و جراحی و به‌طور عمومی بهداشت زنان است. ماماها، زنان و همسران آن‌ها را پیش از بارداری، در طول مدت بارداری، در دردهای مربوط زایمان و زمان شیردهی، همراهی کنند. آن‌ها می‌توانند نسخه بنویسند و برخی داروها را تجویز کنند و بچه‌ها را در خانه و یا بیمارستان به دنیا بیاورند.
صدای قلب جنین
برخلاف بسیاری کشورهای دنیا، در انگلستان 75% زایمان‌ها به دست ماما انجام می‌شود. ماماها با زنان تقریباً سالم کار می‌کنند که سلامت آن‌ها در مرحله پرخطر قرار ندارد و تولد نوزادشان پیچیده نخواهد بود. هدف از علم مامایی سلامت مادر و نوزاد است. درگذشته نه‌چندان دور اطلاعات درباره سلامت جنین منحصر به شنیدن صدای قلب جنین و رشد ظاهری رحم بود. هرچند این دو نشانه، به‌نوبه خود دارای اهمیت ویژه‌ای است، بسیار محدود و ناکافی بود. امروزه پیشرفت فناوری و کاربرد آن در رشته مامایی، اطلاعات را درباره حیات جنین تا بدان جا رسانده که قادر هستیم لحظه‌به‌لحظه خطرات احتمالی که ممکن است زندگی جنین را در داخل رحم به مخاطره بیندازد شناسایی نموده و در صورت لزوم درصدد رفع آن برآییم به‌طوری‌که در حال حاضر جنین به‌مثابه بیمار دوم محسوب می‌شود. در کتاب از خشت تا خشت، در توصیف وضعیت قابله در ایران آمده است که تا پیش از فراگیر شدن پزشکی نوین و ظهور ماماها در ایران و تا اوایل دوره پهلوی اول، قابله‌ها تقریباً در تمامی امور مربوط به زایمان، بیماری‌های زنان، سقط جنین و نازایی مداخله می‌کردند.
ماماها در دوران بارداری به مادران آموزش می‌دهند
وقتی به دلیل نوع استخوان‌بندی مادر و هر علت دیگر، مطمئن می‌شدند که نمی‌توانند کودک را به دنیا بیاورند و می‌پنداشتند مادر و فرزند خواهند مرد، با اجازه ولی زن، برای زنده ماندن کودک شکم مادر را می‌دریدند تا کودک زنده متولد گردد. قابله از چهارماهگی باید به زن حامله رسیدگی می‌کرد. پیش از زایمان، قابله با استفاده از روغن بادام شکم زن زائو را چرب نموده و برای کم شدن درد وی، گل بومادران را جوشانده و به وی می‌نوشاند. گاه یک تنگ روحی یا قلیان به زائو داده می‌شد تا در آن بدمد. پس از زایمان، قابله ناف نوزاد را می‌برید و آن را با نخ سفید و آبی می‌بست، نوزاد را می‌شست و دهان او را با خاک یا عسلی که به انگشت مالیده بود، باز می‌کرد. امروزه در بیمارستان‌ها به‌محض بیرون آمدن سر نوزاد، دهن و بینی او را ساکشن می‌کنند یا با لوله‌ای عمیق و سرنگ، محتویات دهان و بینی را خارج می‌کنند. تنها پنج تا 10 درصد نوزادان نیاز به هرگونه عملیات احیا از ماساژ پوستی و ساکشن گرفته تا احیای کامل دارند؛ یعنی 90 تا 95 درصد نوزادان نیاز به هیچ کار کمکی برای نفس کشیدن ندارند. این‌ها اطلاعاتی است که ماما با اشتراک گذاشتن آن با مادر و پدر نوزاد در دوران بارداری، میزان آرامش و اطمینان آنان را برای داشتن زایمان سالم، بدون نگرانی و کم درد آماده می‌کند. ماماها در دوران بارداری به مادران آموزش می‌دهند که چگونه با کنترل و تمرکز بر تنفس، تمرین چندباره‌ی همه مراحل زایمان، با لحاظ کردن شرایط واقعی و حرکات مناسب ورزشی، زایمان بی‌دردی داشته باشند؛ بیشتر زنان باردار بی‌اطلاع هستند که نقش این راهکارها تا چه اندازه در کاهش درد زایمان طبیعی پررنگ است. نقش ثابت‌شده ماما در سلامت مادر و کودک و ضرورت هم‌اندیشی و به‌روز بودن علم مامایی، همه‌ساله در روز جهانی مامایی کسانی را که در این موضوع صاحب‌نظر هستند، در نیمه اردیبهشت (پنج می) گرد هم می‌آورد.
آموزش‌های مامایی هزینه‌های درمانی، دارویی، مراقبتی و ویزیت پزشک متخصص را کاهش می‌دهد
تخمین زده می‌شود هنوز در سراسر جهان، 45 میلیون تولد در خانه و بدون کمک ماما اتفاق می‌افتد که زندگی مادر و کودک را تهدید می‌کند. هزاران زن و ده‌ها هزار نوزاد، در سراسر جهان، پیش از بارداری، در دوران بارداری و کمی پس از تولد، از اثرات اقدامات غیرتخصصی جلوگیری از بارداری می‌میرند. شناساندن و فراگیر کردن آموزش‌های مامایی و خدمات قابل‌ارائه ایشان به زنان و نوزادان بسیاری هزینه‌های درمانی، دارویی، مراقبتی و ویزیت پزشک متخصص را کاهش می‌دهد. برنامه‌ریزی در برگزاری کلاس‌های گروهی برای آموزش انواع بیماری‌ها و آسیب‌ها و رسیدگی‌های لازم مادر و کودک، تهیه برنامه غذایی و ورزشی مناسب و تهیه تقویم بارداری برای درج مسائل و بیماری‌های این دوران و وضعیت نوزادان و سلامت مادر و نوزاد، ازجمله اقداماتی است که ماما به‌خوبی از عهده‌ی هدایت آن برمی‌آید. مادرانی که تصمیم به زایمان طبیعی دارند، به‌ویژه در اولین زایمان، به خاطر داشته باشند که در هفته‌های آخر بارداری، ارتباط با ماما را حفظ کنند؛ چراکه تنها یک درصد نوزادان، دقیقاً در روز تعیین‌شده به دنیا می‌آیند.
هنوز صدها نفر از هزاران مادر و نوزاد در جریان بارداری و زایمان می‌میرند
در روز جهانی ماما در سال 2014، 73 کشور با سطح درامد پایین و متوسط آسیایی و امریکای لاتین شرکت‌کننده درباره مباحث مهم زیر بحث کردند: طبق گزارش بنیاد جمعیت سازمان ملل متحد، کنفدراسیون بین‌المللی ماماها، سازمان بهداشت جهانی و دیگر شرکت‌کننده‌ها، برنامه‌هایی که از سال 2011 اجراشده بود را بررسی کردند. طی این سه سال آمار زیر به دست آمد: 96% از مرگ مادران؛ 91% از مرگ‌های جنین و 93% از مرگ نوزادان در این کشورها اتفاق می‌افتند؛ اما این‌ها فقط 42% از ماماها، پرستاران و پزشکان در جهان است. از سال 1990، مرگ مادران تقریباً نصف و مرگ نوزادان 41% کاهش داشته است. این رقم برای مرگ مادران سه درصد و مرگ نوزادان 1.9 درصد کاهش سالانه بوده است. از سال 2011، 45% این کشورها خدمات مامایی را به نقاط دورافتاده کشورشان گسترش داده‌اند. طی همین سه سال، برنامه‌ریزی برای آمارگیری و جمع‌آوری اطلاعات، 71% افزایش پیداکرده است و شیوه‌های استاندارد بین‌المللی و استخدام و آموزش نیروهای ماهر بین 20 تا 30% افزایش‌یافته است. علی‌رغم این نرخ ثابت کاهش مرگ‌ومیر، هنوز هم صدها نفر از هزاران مادر و نوزاد در جریان بارداری و زایمان می‌میرند. تنها در 2013، 289000 در جریان زایمان فوت کردند. نزدیک به 3 میلیون نوزاد در ماه اول زندگی مردند و 2.6 میلیون نوزاد، هرساله مرده به دنیا می‌آیند. تنها 4 کشور از میان این 73 کشور نیروی رسمی مامایی دارند که به استانداردهای جهانی مداخله در سلامت جنسی و جسمی مادر و کودک واقف هستند. در مناطق جنوب صحرای افریقا، احتمال مرگ زنان در دوران بارداری یا زمان زایمان صد در صد بیشتر از کشورهای صنعتی است. اهداف پیشرفت هزاره این است که مرگ‌ومیر مادران را از 4.5 به 3.4 کاهش دهد. سازمان بهداشت جهانی مرگ‌ومیر مادری را فوت زنان در دوران بارداری یا بازه‌ی 42 روزه پس از زایمان تعریف می‌کند. بدون در نظر گرفتن محل زندگی یا علت مرگ البته به‌جز تصادف و حوادث. گردآوری و برآورد این مجموعه اطلاعات و آمار لازم است تا کشورها نقش مؤثری در نگهداری از مادران ایفا کنند. سرشماری، زمانی که صرف سلامت جنسی، تولیدمثلی، مادر و نوزاد می‌شود، سن بازنشستگی، طول مدت تحصیلات، ثبت‌نام، ترک تحصیل و فارغ‌التحصیلی و کناره‌گیری داوطلبانه از کار، استانداردها و فاکتورهای مهمی هستند که می‌بایست در گردآوری آمار و اطلاعات اندازه‌گیری شوند؛ چه به لحاظ کمی و چه ازنظر کیفی.
چهار عمل کلیدی زیر، پوشش سلامتی مؤثر را تضمین می‌کند.
آماده و سودمند بودن: آموزش شمار بیشتری ماما و بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی/ تضمین و گواهی اینکه ماماها می‌توانند بر تجربیات علمی مامایی تمرکز کنند.
در دسترس بودن: تضمین توان دسترسی محصولات، توانایی تأمین هزینه دارو، دسترسی به خدمات سلامتی پایه/ نزدیک کردن خدمات مامایی به زنان
پذیرفتنی بودن: فراهم کردن شناخت و نگاه ویژه و تحلیلی/ برطرف کردن تصورات نادرست درباره‌ی ماما
کیفیت: پر کردن خلأ در زیربنای کار و منابع برای سلامت مادران و نوزادان/ تعدیل، پذیرش و صدور مجدد گواهی‌نامه برای ماماها.
بکار بردن خدمات مامایی باکیفیت می‌تواند مرگ‌ومیر دوسوم زنان و نوزادان را در دنیا کاهش دهد. سرمایه‌گذاری فشرده روی ماماهای آموزش‌دیده و مجرب، هرساله جان میلیون‌ها نفر را نجات خواهد داد. سرمایه‌گذاری روی ماماها، پزشکان، پرستاران و دیگر کادر پزشکی، زمینه فعالیت را برای تمرکز بر سایر نیازهای پزشکی آزاد می‌گذارد. مشارکت برای داشتن خانواده‌ها و اجتماع‌های سالم‌تر؛ کمک به جلوگیری از کودکان ناخواسته، کاهش نیاز به سزارین و مرگ مادران؛ می‌تواند تا 16 برابر سرمایه‌گذاری انجام‌شده، بازدهی داشته باشد.
در یک مطالعه در بنگلادش 500 مامای آموزش‌دیده توانستند میزان مرگ‌ومیر مادران را تا 80% و مرگ جنین را تا 75% کاهش دهند. تخمین زده می‌شود که تا سال 2030 همه زنان دنیا که در سن باروری هستند، به ماما دسترسی خواهند داشت. تخمین زده می‌شود که شمار بارداری از اکنون تا سال 2030، هرساله عدد ثابت 166 میلیون نفر در دنیا باشد. جالب است بدانیم که 87% از مراقبت‌های ضروری از زنان و نوزادان می‌تواند توسط ماماهای آموزش‌دیده فراهم گردد.
امروزه تنها 22% کشورهای جهان ماماهای آموزش‌دیده در خصوص نیازهای اساسی زنان و نوزادان دارند. 78% باقیمانده کمبودهای اساسی در برخورد با مشکلات دارند و همین باعث از بین رفتن بی‌مورد مادران و نوزادان می‌شود.
منابع:
سایت بنیاد جمعیت سازمان ملل متحد: www.unfpa.org
گاری کانینگهام پل مک‌دونالد نورمان گان. آبستنی و زایمان ویلیامز. ترجمه میترا آرام. انتشارات چهر، ۱۳۶۹.
وب‌سایت مامایی: http://www.mamai.ir/
محمود کتیرایی. از خشت تا خشت. تهران. مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
stamp series for the social welfare, nurse and child
چاپ شدە در شمارە 22 ماهنامە چیا
ثبت دیدگاه