محسن افروشه
کارشناس آبیاری و کارشناس ارشد مهندسی عمران – مهندسی آب
مقدمه:
استان کوردستان دارای منابع بسیار غنی آب، خاک و نیروی انسانی فعال بوده و مردمانی سخت‌کوش به معنای تمام کلمه داشته و میزان تولیدات کشاورزی بسیار ناچیزی در رده‌بندی کشور دارد. استان کوردستان رتبه دوم اراضی و نوزدهم میزان تولید است. با همت مدیران بخش آب و کشاورزی کشور و بهره‌گیری از تمام منابع موجود در استان و برنامه‌ریزی تخصیص منابع آب به اراضی دیم استان می‌توان در جهت رفع محرومیت و اشتغال‌زایی استان گام‌های مؤثرتر و پرسرعتی را برداشت.
پتانسیل اراضی:
کل کشور دارای ۱۶۲٫۲ میلیون هکتار عرصه بوده که سهم جنگل‌ها ۱۴٫۳ میلیون هکتار و مراتع ۸۴٫۸ میلیون هکتار و اراضی بیابانی ۳۲٫۶ میلیون هکتار می‌باشد. باقیمانده عرصه شامل اراضی دیم و آبی و باغات و مناطق شهری و روستایی دارای ۲۷٫۸ میلیون هکتار ۱۷٫۲ درصد از عرصه کل کشور را تشکیل می‌دهد.(جلد دوم آمارنامه کشاورزی ۱۳۹۴)
در سال زراعی ۱۳۹۳-۱۳۹۴ میزان سطح زیر کشت محصولات زراعی کشور ۱۱٫۳۸ میلیون هکتار و میزان تولید کشور ۷۷ میلیون تن بوده است. ۵۳ درصد اراضی با کشت آبی و ۴۷ درصد با کشت دیم بوده است.
در این سال زراعی استان خوزستان با ۷٫۱ درصد بیشترین سطح برداشت‌شده و استان کوردستان با ۶٫۷۸ و کرمانشاه با ۶٫۷۵ درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرارگرفته‌اند.
سطح برداشت‌شده اراضی آبی: بیشترین سطح برداشت‌شده محصولات زراعی آبی کشور متعلق به استان خوزستان با ۱۲٫۵۳ درصد و استان فارس با ۹٫۶ و خراسان رضوی با ۸٫۵ درصد در رتبه‌های بعدی هستند
سطح برداشت‌شده اراضی دیم: بیشترین سطح برداشت‌شده محصولات زراعی دیم کشور متعلق به استان کوردستان با ۱۲٫۶۳ درصد از کل اراضی با کشت دیم می‌باشد. استان‌های کرمانشاه با ۱۱ و آذربایجان شرقی با ۹٫۴ درصد در رتبه‌های بعدی کشور هستند.
میزان تولید کل محصولات زراعی: از کل اراضی برداشت‌شده در سال ۹۳-۹۴ تقریباً ۷۷ میلیون تن انواع محصولات زراعی برداشت‌شده است به‌طوری‌که ۹۱٫۸ درصد تولیدات مربوط به کشت آبی و ۸٫۲ درصد تولید در اراضی دیم می‌باشد. بیشترین تولید استان‌های خوزستان، فارس و خراسان رضوی است چون دارای بیشترین سطح اراضی آبی کشور هستند.
با بررسی آمار فوق و آمارنامه کشاورزی سال ۱۳۹۳-۱۳۹۴ وزارت جهاد کشاورزی نتیجه می‌گیریم استان کوردستان دارای ۹۵ هزار هکتار اراضی آبی و ۶۷۶ هزار هکتار اراضی دیم و در کل ۷۷۱ هزار هکتار سطح زیر کشت بوده و در رتبه دوم سطح زیر کشت کشور قرارگرفته است.
اراضی آبی استان ۹۵ هزار هکتار و اراضی آبی کل کشور ۶ میلیون هکتار است. در رتبه ۲۲ کشور هستیم.
اراضی دیم استان ۷۷۱ هزار هکتار و اراضی دیم کل کشور ۵ میلیون هکتار است. در رتبه ۲ کشور هستیم.
تولید در اراضی آبی کوردستان ۹۴۸ هزار تن و در کل اراضی آبی کشور ۷۰ میلیون تن می‌باشد. در رتبه ۲۱ کشور هستیم.
تولید در کل اراضی کوردستان ۱٫۵ میلیون تن و در کل اراضی کشور ۷۷ میلیون تن می‌باشد. در رتبه ۱۹ کشور هستیم.
درصورتی‌که فقط بتوانیم از ۷۷۱ هزار هکتار دیم استان فقط و فقط ۱۳۰ هزار را به آبی تبدیل کنیم و ترکیب اراضی استان به ۲۲۵ هزار هکتار آبی و دیم ۶۴۰ هزار هکتار برسد تولید استان ما مشابه میزان تولید استان‌های اردبیل و آذربایجان غربی خواهد شد و به رتبه چهارم تا هشتم تولید کشور خواهیم رسید.
یعنی می‌توان با آبی کردن فقط ۱۶ درصد اراضی دیم کوردستان به تولید محصولات کشاورزی از ۱٫۵ میلیون تن به ۳ میلیون تا ۳٫۵ میلیون تن رسید و رتبه تولید از ۱۹ به ۴ تا ۸ ارتقا داد. تولید این مقدار از محصولات با توجه به نزدیکی و هم‌جواری استان ما با منطقه اقلیم کوردستان و مرزهای باشماق مریوان و بانه می‌تواند باعث رونق اقتصادی استان کوردستان گردد.
نیاز آبی ۱۳۰ هزار هکتار معادل فقط ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب است.
جهت توسعه کشاورزی استان که منتج به کاهش بیکاری، اشتغال‌زایی، رفع محرومیت، برقراری عدالت بهره‌وری و برخورداری از رفاه نسبی و مهم‌تر از همه تولید خواهد بود ناگزیر به حرکت به سمت آبی نمودن اراضی دیم استان کوردستان خواهیم بود.
باید بررسی نماییم که وضعیت آب و بارش و رودخانه‌های استان و نوع اقلیم اجازه حرکت توسعه بخش کشاورزی را خواهد داد یا نه؟
آیا بارش‌های استان و سدهای مخزنی موجود توانایی تأمین چنین آبی را خواهند داد؟
پتانسیل آبی و سدهای کوردستان:
مطالب بخش پتانسیل آب کوردستان از سایت هواشناسی کوردستان، سایت شرکت توسعه منابع آب ایران و همچنین مصاحبه‌های مورخ ۷/۹/۱۳۹۵ و ۳/۴/۱۳۹۶ در مشعل نیوز و ایلنا مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کردستان اقتباس‌شده است.
مساحت استان کوردستان حدود ۲٫۹ میلیون هکتار بوده (۱٫۸ سطح کشور) و دارای سه حوضه آبریز درجه‌یک کشور شامل آبریز خلیج‌فارس، دریای خزر و آبریز دریاچه ارومیه و دو حوضه درجه‌دو شامل حوضه‌های مرزی غرب و کرخه است. میانگین بلندمدت بارش استان کوردستان ۵۰۴ میلی‌متر می‌باشد؛ یعنی دو برابر میانگین کشوری بارندگی و رواناب داریم. بارش های میانگین بلندمدت و بارش سال آبی ۹۵-۹۶ در سنندج ۳۸۲ و ۳۰۹ میلی‌متر، سقز ۴۳۷ و ۴۰۲ میلی‌متر، بیجار ۳۳۳ و ۳۱۳ میلی‌متر، مریوان ۸۹۳ و ۸۱۶ میلی‌متر و بانه ۷۳۲ و ۶۱۲ میلی‌متر می‌باشد.
حجم بارش کوردستان ۱۳٫۲ میلیارد مترمکعب در سال (۳٫۱ بارندگی کشور) و دارای ۱۷ رودخانه دائمی و ۲۴ رودخانه فصلی با حجم منابع آب سطحی ۴٫۳ میلیارد مترمکعب (۶٫۶ درصد رواناب‌های کشور) می‌باشد. از این مقدار منابع آبی سهم حوضه سیروان ۱٫۷ میلیارد، حوضه دریاچه ارومیه ۱٫۱۹۰ میلیارد، حوضه زاب ۵۹۰ میلیون و کرخه ۹۰ میلیون و حوضه دریای خزر ۸۱۰ میلیون مترمکعب است.
وجود ۱۰ سد در حال بهره‌برداری، ۱۰ سد در حال اجرا و ۱۴ طرح مطالعاتی مجموعاً ۳۴ سد نشان از پتانسیل بالای منابع آب استان داشته (سدهای گاوشان و شهید کاظمی تحت مدیریت استان‌های کرمانشاه و آذربایجان غربی) و این استان را به سرزمین غنی ازلحاظ منابع آبی تبدیل کرده است. مجموع آب ذخیره‌شده سدهای استان ۲ میلیارد و ۹۲ میلیون مترمکعب است. حجم تعدادی از سدهای استان که در حال بهره‌برداری یا اجرا است عبارت‌اند از:
گاوشان ۵۵۴ میلیون، شهیدکاظمی ۸۰۸ میلیون، آزاد ۳۰۳ میلیون، قشلاق ۲۱۵ میلیون، گاران ۸۶ میلیون، “زرێبار” ۶۴ میلیون، بانه ۴ میلیون، سورال ۱۱٫۴ میلیون، سنگ سیاه ۳۳ میلیون، داریان ۳۲۳ میلیون، چراغ ویس ۹۱ میلیون، امیرآباد و رمشت ۱۴ میلیون، زیویه ۱۶ میلیون، ژاوه ۱۷۲ میلیون و سیازاخ ۲۳۰ میلیون
نتیجه‌گیری:
آمار و اطلاعات فوق نشانگر پتانسیل بسیار بالای کوردستان در منابع آب‌وخاک می‌باشد. رتبه دوم در سطح اراضی و رتبه نوزدهم در تولید محصولات کشاورزی در استانی که منابع آبی ۴٫۳ میلیارد مترمکعبی و ۲۰ سد مخزنی دارد نیاز به برنامه‌ریزی و همت مسئولان در سال اقتصاد مقاومتی: تولید – اشتغال دارد. باهمت مسئولان و برنامه ریزان دلسوز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو جهشی در اجرای سامانه‌های آبیاری نوین یعنی بارانی و موضعی در حال انجام بوده و در سطح ۱۷ هزار هکتار در اراضی دیم استان اجرای پروژه‌ها شروع‌شده است. ولی تا رسیدن به افق ۱۳۰ هزار هکتار فاصله‌ای بسیار وجود دارد. زمزمه‌هایی در خصوص انتقال آب سدهای مخزنی استان به استان‌های مجاور وجود دارد. بدون تردید منابع آبی استان کوردستان به‌تنهایی مربوط به فقط استان کوردستان نبوده و سال‌هاست که سدهای شهید کاظمی و گاوشان در اختیار استان‌های مجاور می‌باشد. انتظار می‌رود با تخصیص ۸۰۰ تا یک میلیارد مترمکعب از سدهای کوردستان که ظرفیت بیش از دو میلیارد مترمکعب را دارند قدم‌هایی در راستای توسعه استان محروم کوردستان برداشته شود.
این مطلب در شمارە ۲۳ ماهنامە چیا بە چاپ رسیدە است.
کانال رسمی انجمن سبز چیا در تلگرام: @chya2716
ثبت دیدگاه